ახალი ამბები

ივანიშვილის ფაქტორი და ხელისუფლებასთან დაპირისპირების ქრონიკა – ინტერვიუ ომბუდსმენთან

23 ნოემბერი, 2017 • 3565
ივანიშვილის ფაქტორი და ხელისუფლებასთან დაპირისპირების ქრონიკა – ინტერვიუ ომბუდსმენთან

2017 წლის დეკემბრიდან უჩა ნანუაშვილი საქართველოს სახალხო დამცველი აღარ იქნება. როგორ აჯამებს ამ პოსტზე თავის ხუთწლიან მუშაობას, რა ურთიერთობა ჰქონდა ბიძინა ივანიშვილთან, რის შემდეგ დაიწყო დაპირისპირება ხელისუფლებასთან და პროურატურასთან – ამ და სხვა საკითხებზე ნეტგაზეთი უჩა ნანუაშვილს ესაუბრა.

ახალი სახალხო დამცველის არჩევის დრო ახლოვდება და საინტერესოა, როგორ ხდებოდა, როგორი იყო არჩევის პროცედურა ხუთი წლის წინ, როდესაც პარლამენტმა თქვენ აგირჩიათ. როგორც ცნობილია, 2012 წელს მაშინდელმა პრემიერ-მინისტრმა, ბიძინა ივანიშვილმა განაცხადა, რომ ომბუდსმენის პოსტზე თქვნი კანდიდატურა განიხილებოდა. თქვენ პირადად ბიძინა ივანიშვილი დაგიკავშირდათ?

რა თქმა უნდა, დამიკავშირდა, თუმცა მანამდე იყო საკამაოდ დიდი პროცესი. მას შემდეგ, რაც ეს პოზიცია გახდა ვაკანტური და არჩევნები ჩატარდა 1 ოქტომბერს, მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრდანაც იყო ჩემი კანდიდატურა დასახელებული. რამდენიმე სხვა კანდიდატიც დასახელდა, 4-5 კანდიდატი იყო დასახელებული. რა მოხდა შემდეგ – ამ პროცესში აქტიურად ჩართვას შემდეგ უკვე თავს ვარიდებდი.

რის გამო?

იმის გამო, რომ ეს არის საკმაოდ დიდი პასუხისმგებლობა, მიუხედავად იმისა, რომ მანამდე 16 წელი ვმუშაობდი ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაციებში და მქონდა შესაბამისი გამოცდილება, მაინც ვფიქრობდი, რომ ეს არის იმდენად დიდი პასუხისმგებლობა, რომლის აღებას, სანამ ამ გადაწყვეტილებას მივიღებდი, ცოტა რთუილი იყო ჩემთვის ამ გადაწყვეტილების მიღება.

რამ გადაგაფიქრებინათ?

მაცნობა ამ გადაწყვეტილების შესახებ, როდესაც უმრავლესობა აპირებდა ჩემს დასახელებას… ერთ-ერთი შემთხვევა მახსენდება, მხოლოდ გამარჯობით შემოიფარგლებიდა ჩვენი შეხვედრა… ერთხელ იყო შეხვედრა, როდესაც სოზარ სუბარის სიდედრის დაკრძალვა იყო, იქაც შევხვდით, ასეთი შეხვედრები იყო რამდენიმე. ერთი შეხვედრა იყო, სადაც ოფიციალურად მას შევხვდი გარკვეულ თემებსა და გეგმებზე სასაუბროდ. ეს იყო 2013 წლის დასაწყისში.

თქვენი და ხელისუფლების დაპირისპირება, ორმხრივი კრიტიკული განცხადებები რის შემდეგ დაიწყო, რა იყო ის მთავარი წყალგამყოფი თქვენსა და ხალისუფლებას შორის, იყო ეს იგივე თქვენი აქტიურობა ხუდონჰესის საკითხთან დაკავშირებით, პატიმრობის კოდექსთან დაკავშირებით თუ კაბელების საქმესთან დაკავშირებით? თქვენ რომელს მიიჩნევთ ასეთ საქმედ?

ასეთი ერთი კონკრეტული საქმე არ ყოფილა. ვფიქრობ, იყო ძალიან ბევრი  საქმე, სადაც ჩვენ განსხვავებული პოზიციები გვქონდა, ან კრიტიკული დამოკიდებულება. მაგალითად, ეს იყო თუნდაც საყდრისი-ყაჩაღიანის საქმესთან დაკავშირებით, იყო პანორამასთან დაკავშირებით, კაბელების საქმე იყო ერთ-ერთი ასეთი საქმე, მოსმენების კანონი და ჩემს არჩევამდე საკონსტიტუციო სასამართლოში ჩემ მიერ შეტანილი სარჩელი, რომლითაც საარჩევნო ოლქების გადახედვა მოხდა. ვიცი, რომ ამ ინიციატივასაც მოჰყვა საკმაოდ უარყოფითი დამოკიდებულება, როგორც ჩემთვის გახდა ცნობილი. ასეთი იყო ბევრი, მათ შორის, გახმაურებული საქმეები, სადაც ჩვენ ყოველთვის ვაფიქსირებდით დამოუკიდებლად ჩვენს პოზიციას. შემდეგ, ეს უფრო გახშირდა – რუსთავი 2-ის საქმე იყო, მიმდინარე წელს იყო ასეთი საქმეების მთელი წყება, მუხთარლის საქმე იქნება, ჩაბუქის საქმე, ციანიდის საქმე, ძალიან ბევრი საქმე დაგროვდა, რამაც საბოლოო ჯამში, გამოიწვია, რომ მივიღეთ მდგომარეობა, რომელიც დღეს არის.

თან, ამ ხნის განმავლობაში პარლამენტის შემადგენლობა და მთავრობაც გარკვეულწილად შეიცვალა. დამოკიდებულებაც, რომელიც თავიდან იყო სახალხო დამცველის მისამართით, ახალმოსული ხელისუფლება ცდილობდა, ნაკლებად გაემწვავებინა ურთიერთობები და ძალიან ბევრ შემხვედრ ნაბიჯებს დგამდნენ. შემდგომ, რაც მეტი დრო გადიოდა, სამწუხაროდ, უფრო და უფრო იმატა ფაქტებმა, რომ სახალხო დამცველის კრიტიკა არ მოსწონდათ და ეს განსაკუთრებით დაგვირგვინდა მას შემდეგ, რაც კონსტიტუციური უმრავლესობით შეიცვალა პარლამენტი და შეიძლება ეს უფრო მეტად ახდენს გავლენას ამ მდგომარეობაზე. ასე კონკრეტულად, ერთ  ფაქტს, ერთ კონკრეტულ ინციდენტს, რომლის გამოც ეს დაპირისპირება, ასე ვთქვათ, მოხდა, ამის გახსენება გამიჭირდება.

ის, რომ ჩვენ ჩავერთეთ ყველა საკითხში, მე არ მახსენდება აქტუალური თემა, რაზეც სახალხო დამცველი გადგა გვერდით, ყოველთვის ვიყავით იქ, სადაც უნდა ვყოფილიყავით. ჩვენი მანდატიდან გამომდინარე ვცდილობდით, ყველა ფაქტზე მოგვეხდინა რეაგირება. ამის გამოც, საბოლოო ჯამში, ძალიან ბევრი თანამდებობის პირი მივიღეთ, რომელსაც უკვე უბრალოდ ნერვები ეშლებოდა ჩვენი საქმიანობით. როდესაც კონკრეტულ კრიტიკაზე არ იყო არგუმენტები, გახშირდა ბოლო დროს ასეთი განცხადებები და თავდასხმები სახალხო დამცველის ინსტიტუტზე. 

გარკვეულმა თანამდებობის პირებმა გადაკვეთეს წითელი ხაზები, რაც მათ არ უნდა გადაეკვეთათ და ამის შედეგს სახელმწიფო უკვე იღებს და მალე მიიღებს, სამწუხაროდ.

თქვენ არაერთი გახმაურებული საქმე ახსენეთ და ახსენეთ “წითელი ხაზების” გადაკვეთაც, რაც ხდებოდა საჯაროდ და საზოგადოებისთის ცნობილია, რადგან ეს საჯარო განცხადებებია. ხელისუფლების რომელიმე წარმომადგენელი, თქვენი საქმიანობის ხუთწლიანი პერიოდის განმავლობაში, იმავე ამ საქმეებთან დაკავშირებით ხომ არ დაგკავშირებიათ, რომ შეგერბილებინათ თქვენი განცხადებები, ან საერთოდ სხვა განცხადება გაგკეთებინათ. თუ ყოფილა მსგავსი კომუნიკაცია ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან?

არა, ასეთ რამ არ ყოფილა იმის გამო, რომ კარგად იციან ჩვენი ხასიათი და დამოკიდებულება, რომელიც მაქვს ამ საქმეებთან დაკავშირებით. თუნდაც, პრინციპულობა რაღაც საკითხებზე. ალბათ, ამის გამოც, ბევრი ერიდებოდა ჩემთან მსგავს საკითხებზე საუბარს. ამიტომაც არის, რომ ეს ყველაფერი ძალიან კარგად ამოტივტივდა და საზოგადოება ისმენს საჯარო განცხადებებს მაშინ, როდესაც თუნდაც შეეძლოთ სხვა მეთოდებით კომუნიკაცია სახალხო დამცველთან…

ანუ, იყო კომუნიკაციის მცდელობა და თქვენ ამაზე კატეგორიული უარი განაცხადეთ – ამას გულისხმობთ?

ვერ ვიტყვი, რომ რამე კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით ასეთი მცდელობა იყო, მაგრამ ის, რომ ვგრძნობდი, რომ გარკვეული თანამდებობის პირები ცდილობდნენ, სახალხო დამცველთან, ასე ვთქვათ, უფრო ახლო კომუნიკაციის დამყარებას, მაგრამ, რეალურად, გააჩნია, რა პასუხი იქნებოდა ჩემგან, აქედან გამომდინარე, მათ დაინახეს, რომ აზრი არ ჰქონდა ასეთი კომუნიკაციის გაგრძელებას, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ამავე დროს ვაგრძელებდით საკმაოდ კონსტრუქციულ მუშაობას მათთან. იყო თემები, რასთან დაკავშირებითაც ჩვენ არაერთი შეხვედრა გაგვიმართავს მათ წარმომადგენლებთან მედიის გარეშე, კონკრეტულ პრობლემებზე სასაუბროდ, მაგრამ ეს არ გვიშლიდა ხელს იმაში, რომ სადაც იყო კრიტიკული საკითხი, ჩვენ ამაზე ხმამაღლა გვეთქვა. და თუკი არ ხდებოდა მისი გამოსწორება, ამას ყოველთვის ვასაჯაროებდით..

ანუ, კომუნიკაციის მცდელობა იყო, მაგრამ, არ იყო პასუხი თქვენგან, ასე გამოდის?

შეიძლება ასე ითქვას…

ვისგან, არ იტყვით? არ გსურთ თქვათ, რომელი უწყება იყო?

ვერ ვიტყვი, რომ ეს კომუნიკაცია იყო ცუდი ტონი, მე ვფიქრობ, რომ საქმიანი, შეიძლება ითქვას, რიგ შემთხვევებში, და ამას მეც მივესალმები, თუ კონკრეტული საკითხი, კონკრეტული მოქალაქის პრობლემა გადაწყდება. ამასთან დაკავშირებით შეხვედრებიც ყოფილა და ეს მისაღებია, რა თქმა უნდა. უბრალოდ, აქ საუბარია, რომ ეს არ უნდა მოხდეს სხვა რამის ხარჯზე, რომ ინსტიტუტმა რაიმე საკითხთან დაკავშირებით შეცვალოს დამოკიდებულება, ან ნაკლებად კრიტიკული გახდეს.

დიახ, ამას ვგულისხმობდი

ამასთან დაკავშირებით არცერთი პირდაპირი, მე ვიტყოდი, რომ არც ყოფილა, ვერ ბედავდა, ყოველ შემთხვევაში, ვინმე კონკრეტულად ჩემთან ამ საკითხთან დაკავშირებით მოსულიყო, ან მსგავსი მესიჯი გამოეშვა.

დანარჩენი, რაც მოხდა, ამას საზოგადოება ხედავს, რომ რეალურად, დაგროვდა ბევრი კრიტიკული თემა, რაზეც უკვე ამ უწყებების და ამ თანამდებობის პირების რეაქცია იყო ის, რაც მოვისმინეთ. სხვათა შორის, გასული წლის სექტემბრიდან დაწყებული, გასული წლის ბოლოდან გახშირდა თანამდებობის პირების, მინისტრის, პარლამენტარის, სასამართლოს, პროკურატურის და ფაქტობრივად არ დარჩა არცერთი უწყება, საიდანაც ასეთი კრიტიკა არ მოდიოდეს.

ეს ხომ არ უკავშირდება ბიძინა ივანიშვილის განცხადებას “კაბელების საქმესთან” დაკავშირებით, სადაც მან პირდაპირ  განაცხადა – “სახალხო დამცველი თუ ასეთ აზრებს გამოთქვამს სასამართლოს დასრულებამდე, ძალიან ცუდია. თუ ის ასწრებს სასამართლოს და მის საქმეებში ერევა”? ეს განაცხადა, როდესაც თქვენ წარადგინეთ სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება “კაბელების საქმეზე”. [ეს განცხადება გაკეთდა 2016 წლის 21 სექტემბერს]

ფაქტობრივად, ამის შემდეგ დაიწყო ტალღა მსგავსი განცხადებების, მათ შორის, მოწოდებები, რომ ჩვენ, მაგალითად, რაღაც თემებზე არ უნდა გვემუშავა. მოგეხსენებათ, იყო მათ შორის პარლამენტარებისგან საუბარი, რომ სასამართლო საკითხების განხილვა არ არის ჩვენი კომპეტენცია, თითქოს მე ჩემს მანდატს ვარღვევ და კომპეტენციას ვცილდები. სამართლიანი სასამართლოს უფლებაც არის ერთ-ერთი უფლება, რომელიც კონსტიტუციაში წერია, მათ შორის, სახალხო დამცველის კანონითაც სრული უფლება გვაქვს, დავაკვირდეთ ასევე უფლებების დარღვევის საკითხებს სასმართლოს მიმდინარეობის დროს. მაშინ რატომ არის იგივე ეს უფლებები კონსტიტუციაში მოცემული? ჩვენ არასდროს გავსულვართ ამ მანდატიდან. ამ უწყებებისთვის ჩვენი კრიტიკა იყო მიუღებელი და რაც უფრო დრო გადიოდა, უფრო და უფრო ხშირდებოდა მსგავსი შემთხვევები, სამწუხაროდ.

თქვენ განაცხადეთ, რომ ივანიშვილის ამ განცხადების შემდეგ შეიმჩნეოდა გააქტიურება მთავრობის მხრიდან. არაერთი არასამთავრობო ორგანიზცია და ოპიზიციური პარტია საუბრობს, რომ ქვეყანაში არსებობს არაფორმალური მმართველობა, NDI-ის მიერ 2017 წლლის ივლისში გამოქეყნებულ კვლევაში მოსახლეოის ნახევარზე მეტი – 59% ფიქრობს, რომ ივანიშვილი კვლავ რჩება ხელისუფლების საქმიანობაზე გადაწყვეტილების მიმღებ პირად. სახალხო დამცველი თუ შეხვედრია თავის საქმიანობაში არაფორმალური მმართველობის პრობლემას?

შესაძლოა, გარკვეული აღქმები არსებობდეს, თუმცა სახალხო დამცველი ყოველთვის ეყრდნობა ფაქტებს და მტკიცებულებებს. არცერთი ფრაზა ანგარიშსა და რეკომენდაციაში ჩვენ არ შეგვიტანია, თუ არ გვქონდა კონკრეტული მტკიცებულება. ამის გამო ჩვენ ხშირად კრიტიკის ობიექტიც გავმხდარვართ იმიტომ, რომ ჩვენთვის იყო მნიშვნელოვანი, დროში ცოტა დაგვეგვიანა რეაგირება და უფრო მეტად ყოფილიყო გამყარებული ჩვენი პოზიცია, გვქონოდა უფრო მეტი მტკიცებულება, ვიდრე ის, რომ წინასწარ გაგვეკეთებინა განცხადება. ვმუშაობდი არასამთავრობო სექტორში, მაგრამ ამ პოზიციაზე გაცილებით უფრო, ორმაგად უფრო ვცდილობდი ვყოფილიყავი მაქსიმალურად ზუსტი იმიტომ, რომ ერთია, როდესაც არასამთავრობო ორგანიზაციას მოსდის შეცდომა, მეორეა, როდესაც ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტის წარმომადგენელს, და ეს არ უნდა დამეშვა. მე თუ არ მაქვს კონკრეტული ფაქტი, ვერ ვიტყვი ნამდვილად… მე არ მაქვს კონკრეტული რაიმე მტკიცებულება.
სახალხო დამცველის პოსტზე თქვენი ხუთწლიანი ვადა მალე ამოიწურება. როგორ შეაფასებთ, რა იყო თქვენი, როგორც საქართველოს სახალხო დამცველის, მთავარი მიღწევა ამ პერიოდში?

ინსტიტუციური განვითარების კუთხით ძალაინ ბევრი ნაბიჯი გადაიდგა და შევძელი ის, რომ სახალხო დამცველის აპარატი ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ სახელმწიფო ინსტიტუტად გვექცია. ეს არის ის შედეგი, რომელსაც ძალიან ბევრი ადამაინი აღაიარებს. ის, რომ თუნდაც სახალხო აღიარება აქვს სახალხო დამცველს და ომბუდსმენების გლობალური ალიანსის ბიუროში არის წარმოდგენილი – ევროპას წარმოვადგენთ ჩვენ სამი სხვა ქვეყნის ომბუდსმენთან ერთად, ვართ სხვა რამდენიმე საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრი, ესეც, ვფიქრობ, არის ძალიან მნიშვნელოვანი აღიარება.

მთავარი მაინც ის არის, ჩვენ რაც შევძელით, რომ ძალიან ბევრგან ნორმამ შეიძინა კონკრეტული შინაარსი, ანუ, კანონი იძლეოდა შესაძლებლობას, მაქსიმალურად გამოგვეყენებინა ის სივრცე, რომელიც იყო აუთვისებელი და ამ მიმართულებით შევძელით, რომ ძალიან ბევრი პრეცედენტი შეგვექმნა, ის, რაც თუნდაც წინა წლების განმავლობაში სხვადასხვა მიზეზების გამო არ იყო გამოყენებული

კონკრეტულად ხომ არ დაასახლეებდით რომელიმე მათგანს? თქვენ ბრძანეთ, რომ პრეცედენტი შეიძინა ბევრმა ნორმამ, ყველაზე მნიშვნელოვანი თქვენთვის რომელია?

ის, რომ რეალურად, სახალხო დამცველის კანონიერი მოთხოვნის შეუსრულებლობისთვის არაერთი თანამდებობს პირი დააჯარიმა სასამართლომ ჩვენი მოთხოვნის საფუძველზე. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევთა კოდექსში არის მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას, თუ სახალხო დამცველის რეკომენდაციაზე არ გაიცა პასუხი შესაბამისი უწყების თანამდებობის პირის მხრიდან, ან მასალები არ გაგვიზიარა კონკრეტული საქმის შესაწავლის დროს. ჩვენ ასეთი არაერთი საქმე და არაერთ თანამდებობის პირი დავაჯარიმეთ და ამ მექანიზმის გამყოყენებით ვცდილობდით მიგვეღო ინფორმაცია.

პირველად მოხდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში ჩვენი ჩართვა მესამე მხარედ, ისევე, როგორც ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტში რამდენიმე ანგარიში გაიგზავნა, რომელიც ეხებოდა ევროსასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულებას და იქ არსებულ ხარვეზებს… რომ შევაჯამოთ, 45 სხვადასხვა ანგარიში და მოსაზრება იყო სხვადასხვა ორგანიზაციებში გაგზავნილი ამ პრერიოდში.

გარდა საპარლამენტი ანგარიშისა, რომელიც სავალდებულოა ყოველწლიურად, ჩვენ აქტიურად დავიწყეთ სხვა თემატური ანგარიშების მომზადება და წარდგენა. 5 წლის განმავლობაში 76 სპეციალური ანგარიში იყო მომზადებული… 11 ანგარიშია მომხადებული ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ან მიმდებარე დასახლებულ თემებში ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის კუთხით, მათ შორის, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში… ჩვენ ვიყავით აქტიურად ჩართული პატიმრების გაცვლის პროცესში, როემლიც თბილისს, სოხუმსა და ცხინვალს შორის მოხდა.

რამდნიმე ახალი დეპარტამენტი შეიქმნა სახალხო დამცველის აპარატში, რომელიც, მანამდე არ არსებობდა, იგივე თავდავის სფეროში ადამაინის უფლებათა დაცვის კუთხით არსებობს სპეციალური დეპარტამენტი უკვე ორ წელზე მეტია, რომელიც სამხედრო მოსამსახურეთა და ვეტერანთა უფლებებზე მუშაობს. გენდერული თანასწორობის დეპარტამენტი შეიქმნა უშუალოდ ჩემი სახალხო დამცველობის დროს და ამ მიმართულებითაც ძალიან ბევრი აქტივობაა.

იყო ასევე რატიფიცირების პროცესი. რამდენიმე კონვენციის რატიფიცირება, რომლის ადვოკატირებაშიც ჩვენ აქტიურად ვიყავით ჩართული, რეალურად, განხორციელდა. მაგალითად, გაეროს შშმ პირთა უფლებების დაცვის კონვენცია, სტამბულის კონვენცია და ა.შ.

გასულ წელს 8 000-ზე მეტი განცხადება იყო შემოსული სახალხო დამცველის აპარატში და დინამიკას თუ დავინახავთ, ეს რაოდენობა წლიდან წლამდე იზრდება. რეგიონალური ოფისების რაოდენობა, 9 რეგიონალური ოფისია და ასევე 10 ქალაქში ჩვენი საკონტაქტო პირი მუშაობს დამატებით. რეგიონალური ოფისების განვითარება იყო პრიორიტეტი და, მგონი, ეს შევძელით, რომ რეგიონები არ არიან რაღაც რეგისტრატორის როლში, არამედ ადგილზე მუშაობენ და ადგილზე წყვეტენ გარკვეულ საკითხებს. გაიზარდა ადამიანური რესურსები. როდესაც მოვედი ოფისში, 52 ადამიანი დამხვდა, დღეს 150-ზე მეტი თანამშრომელია მთლიანად აპარატში, გასამმაგდა თითქმის თანამშრომლების რაოდენობა.

ეს ყველაფერი ხონჩით არავის მოურთმევია, ძალიან ბევრი საქმე იყო, სადაც ჩვენ თვითონ გვსურდა, ჩვენ ვიყავით აქტიურები და რეალურად ვცდილობდით, მოგვეპოვებინა უფრო მეტი წვდომა მასალებზე, უფრო მეტი მექანიზმი ყოფილიყო იმის, რომ არ დარჩენილიყო რაიმე სეგმენტი, სადაც არ იქნებოდა უფლებები სათანადოდ დაცული. ამ მიმართულებით, ვფიქრობ, ბევრი ნაბიჯი გადაიდგა და როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე გარეთ, ინსტიტუტმა შეძლო, გამოწვევისთვის პასუხი გაეცა. ასეთი სია საკმაოდ ბევრია.

ლაფანყურის სპეცოპერაციის საქმეზე ერთწლიანი მუშაობის შემდეგ (2013 წლის ოქტომბერი – 2014 წლის დეკემბერი) გამოაქვეყნეთ საზოგადოებრივი საბჭოს ანგარიში და რეკომენდაციით მიმართეთ საქართველოს პარლამენტს დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესახებ, თუმცა საქმე დღემდე გამოუძიებელია. როგორ აფასებთ ამას, ხომ არ იყო ეს სახალხო დამცველის წარუმატებლობა, რომ მიუხედავად არაერთი განცხადებისა და სქელტანიანი ანგარიშის მომზადებისა, გამოძიება 5 წლის შემდეგაც არ დასრულებულა?

ძალიან ბევრი საქმე შეიძლება დავასახელოთ, სადაც მიმდინარეობს გამოძიება, მაგრამ კონკრეტული შედეგი არ არის დამდგარი… ვეცადეთ ის ექსპერტები მოგვეწვია, ვისაც ამ სფეროში მუშაობის გამოცდილება ჰქონდა და მათი ჩართულობით მოგვემზადებინა ანგარიში, მსგავსი საბჭოს შექმნა ერთადერთხელ განხორციელდა მხოლოდ და სწორედ ამ ფაქტს უკავშირდება. ვეცადეთ, საპარლამენტო ტრიბუნაც გამოგვეყენებინა –  ორჯერ მოვითხოვეთ დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნა.

მიუხედავად იმისა, რომ დაპირება გაიცა პარლამენტში 2013 წელს, რომ დავლოდებოდით ოფიციალურ გამოძიებას და თუ არ იქნებოდა კონკრეტული შედეგი, შემდეგ პარლამენტი დაუბრუნდებოდა დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნას. რა თქმა უნდა, პარლამენტს შევახსენე ეს დაპირება სამი წლის შემდეგ, 2016 წლის ანგარიშში კიდევ ერთხელ დავსვით ეს საკითხი, რომ შექმნილიყო ეს კომისია. ისევე, როგორც სხვა რამდენიმე ინიციატივა, რომელიც ეხებოდა დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნას, არ იქნა დაკმაყოფილებული. საბოლოო ჯამში, ვფიქრობ, ბევრი ინფორმაციის მოძიება შევძელით, ბევრი დოკუმენტის ფოტო და ვიდეომასალის, რომელიც გადაეცა გამოძიებას და რეალურად, საზოგადოებამ დაინახა, რომ ამ საქმეში არის კიდევ უფრო მეტი პრობლემა, ვიდრე ეს გარედან ჩანდა, და ჩვენ ამ პრობლემის დანახვაში საზოგადოებასაც და სამართალდამცავებსაც დავეხმარეთ.

მე მაინც არ ვთვლი ამას წარუმატებლად, მიუხედავად იმისა, რომ შედეგი არ დგას. ის, რომ არაერთ საერთაშორისო ორგანიზაციის ანგარიშშიც კი მოხვდა კონკრეტულად ეს ჩვენი ანგარიში და ჰქონდა გამოძახილი უცხოეთშიც, ვფიქრობ, იყო მნიშვნელოვანი და ეს საკითხი კვლავ დგას თავისი მთელი სიგრძე-სიგანით.

თქვენი არაერთი რეკომენდაცია თუ განცხადება ეხება დამოუკიდებელი საგამოძიებო მექანიზმის შექმნას სამართალდამცავ სისტემაში ჩადენილი შესაძლო დანაშაულების გამოსაძიებლად, თუმცა ამ დრომდე ეს არ მომხდარა. ხომ არ მიუთითებს ეს სახალხო დამცველის მანდატის სისუსტეზე ხელისუფლების კონტროლის კუთხით?

გეთანხმებით, რომ ეს რეკომენდაციაც არ მისულა კონკრეტულ შედეგამდე. ოთხი წლის წინ შევთავაზეთ ხელისუფლებას იმიტომ, რომ დავინახეთ სისტემური პრობლემები ამ სფეროში და ამ სისტემურ პრობლემებს სჭირდებოდა სისტემური გადაწყვეტა და არა რაღაც კოსმეტიკური ცვლილებები არა უწყებებში, არამედ ცალკე სტრუქტურის არსებობს იყო გამოსავალი. დაახლოებით იგივე, რაც არაერთ ქვეყანაში მოხდა მსგავს პრობლემებთან დაკავშირებით.

მიუხედავად იმისა, რომ დღემდე ეს მექანიზმი არ არის შექმნილი და ჩვენ ამ რეკომენდაციას თითქმის ყოველდღე რადიოსავით ვიმეორებთ, შეიძლება ითქვას, რომ ეფექტი ჩვენს მუშაობას ნამდვილად ჰქონდა. ის, რომ რეალურად მოხდა პრევენცია გარკვეულწილად, თუნდაც სასჯელაღსრულების სისტემაში ასეთი დარღვევების, თუნდაც რეგულარული მონიტორინგისა და იმის გამო, რომ ნებისმიერი ასეთი დარღვევა იქნება გასაჯაროებული სახალხო დამცველის მხრიდან, გარკვეულწილად პრევენციული დანიშნულება ჩვენს საქმიანობას ჰქონდა და ესეც იყო ძალიან მნიშვნელოვანი გამოწვევა, რომელიც დავძლიეთ… აუცილებლად უნდა შეიქმნას ასეთი მექანიზმი, რომელიც იქნებოდა გამოსავალი იმ მდგომარეობიდან, რომელიც ქვეყანაში არის შექმნილი, არ უნდა ვიყოთ დამოკიდებული კონკრეტულ პოლიციელზე ან სასჯელაღსრულების თანამშრომელზე, რომელიც კეთილად არის განწყობილი დაკავებულების მიმართ, არამედ უნდა არსებობდეს მექანიზმი, რომელიც რეალურად მოახდენს ასეთი ფაქტების პრევენციასაც და გამოძიებასაც.

იმდენად აისახა ეს რეკომენდაცია ძალიან ბევრ დოკუმენტში, ისევე როგორც, მაგალითად, შრომის ინსპექცია, რომელიც ასევე წლების განმავლობაში იყო ჩვენი კრიტიკის თემა სახელმწიფოს მისამართით, იმდენად ბევრგან აისახა ეს ვალდებულება, მათ შორის ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებაში, მათ შორის ადამიანის უფლებათა სტრატეგიასა და სამოქმედო გეგმაში და ასევე სხვა დოკუმენტებში, სადაც პირდაპირ არის ასეთი ინსტიტუტების შექმნის ვალდებულება გაწერილი. ასე რომ, სახელმწიფო მაინც ვერ აირიდებს პასუხისმგებლობას და შესაძლებელია ცოტა გვიან, საბოლოო ჯამში, მაინც მოხდება ასეთი ინსტიტუტების შექმნა.

ციანიდის საქმესთან დაკავშირებით თქვენ კონკრეტული განცხადება გამოაქვეყნეთ, პროკურორმა სახალხო დამცველი “ღრმა არაკომპეტენტურობაში” დაადანაშაულა, ხოლო კრიტიკას “უსაფუძვლო” უწოდა. საქალაქო სასამართლომ კი “პოპულისტური განცხადებებით საზოგადოების დეზინფორმირებაში” დაგადანაშაულათ. რას ნიშნავს, როდესაც ორი კონსტიტუციური ორგანოს მიერ ასეთი განცხადებები კეთდება, როგორ შეაფასებდით ამას?

საზოგადოებამ ძალიან კარგად შეაფასა, მათ შორის ის კომენტარები, რომელიც გაკეთდა პრკურატურის მხრიდან. ძალიან კარგად დაინახა საზოგადოებამ, თუ რასთან გვაქვს საქმე. ის, რომ ამ საქმეში არის ძალიან ბევრი ხარვეზი და დარღვევა გამოძიების ეტაპზე და ეს პრობლემები არ გამოსწორდა სასამართლოში და ის, რომ საზოგადოებას არ მისცეს შესაძლებლობა, თვითონ დასწრებოდა სასამართლო პროცესს და გამოეტანა დასკვნები, მეტყველებს იმაზე, რომ საქმეში იმდენად ბევრი ხარვეზია, რომ ამის გასაჯაროება პროკურატურას არ სურდა. სახალხო დამცველსაც კი შეუშალეს ხელი თავიდან სასამართლო პროცესზე დასწრებაში. საბოლოოდ, მაინც დავასაბუთეთ, რომ გვქონდა უფლებამოსილება, დავსწრებოდით პროცესებს და ერთადერთი ნეიტრალური ორგანიზაცია ვიყავით, ვინც ამ პროცესს აკვირდებოდა. ვფიქრობ, ის ინფორმაცია, როემლიც ჩვენ ამ საქმესთან დაკავშირებით მივიღეთ,  არის ის საკითხი, რომლის გასაჯაროებასაც ერიდებოდა თუნდაც პროკურატურა.

ისევე, როგორც სხვა საქმეებში, მუხთარლის, ჩაბუქის საქმეში ჩვენ დავინახეთ, რომ ეს არ არის ერთ-ერთი რიგითი საქმე. ამ ფაქტებმა სისტემური პრობლემები გამოავლინა, იგივე ის, რომ უსაფრთხოების სექტორის მონიტორინგი არ ხდება და ჩვენ ამაზე წლებია ვსაუბრობთ, რომ აუცილებელია უსაფრთხოების სექტორის საზოგადოებრივი მონიტორინგი არსებობდეს ისევე, როგორც სხვა, მთელი რიგი პრობლემები. ციანიდის საქმეშიც თავისი მასშტაბებით გამოჩნდა ის პრობლემები, რომელიც საგამოძიებო ორგანოებში არსებობს და ამანაც განაპირობა ის აგრესიული დამოკიდებულება ჩვენ მიმართ ამ უწყებების წარმომდგენლების მხრიდან.

ეს განცხადებები, იგივე თეა წულუკიანის და ირაკლი კობახიძის განცხადებები, რომელმაც პოლიტიკურ აქტიურობაში დაგადანაშაულათ, ხომ არ გიშლით ხელს თქვენს საქმიანობაში?

რა თქმა უნდა, განცხადებები გვიშლის ხელს და არა მხოლოდ განცხადებები. თუნდაც ის, რომ ჩვენ ოთხი წელია ვითხოვთ შესაბამის, ადეკვატურ პირობებს. სხვა ორგანიზაციებს ვთხოვთ, რომ მათ ჰქონდეთ ადეკვატური შრომის პირობები, მათ შორის, უსაფრთხოების წესები იყოს დაცული და ჩვენ ვართ შენობაში, რომელიც ფაქტობრივად, ნგრევადია და უკვე წლებია, ექსპერტიზის ბიუროს დასკვნა არსებობს. მიუხედავად იმისა, რომ დაპირებები არსებობს, არ ხდება ამ საკითხის გადაწყვეტა. თუმცა, ამ დროს, ძალიან ბევრ ორგანოს გადაეცა ან ახალი, ან ძველი შენობა ყოველგვარი პრობლემების გარეშე, მხოლოდ სახალხო დამცველის აპარატი აღმოჩნდა ის ინსტიტუტი, რომელსაც წლების განმავლობაში უწელავენ ახალი შენობის გადაცემას.

დაახლოებით 50 თანამშრომელი იყო და დღეს ეს საგრძნობლად გაზრდილია, ბიბლიოთეკაც გავაუქმეთ და სამუშაო სივრცეა მოწყობილი, სამზარეულო არის გაუქმებული და იყო შემთხვევები, როდესაც კორიდორშიც კი მუშაობდნენ ჩვენი თანამშრომლები. რაც მთავარია, თანამშრომლების ნაწილი ნახევრად სარდაფში მუშაობს.

ეს დამოკიდებულებაც ნათლად მეტყველებს, რომ ხელისუფლებას უფრო ისეთი დამოკიდებულება აქვს, რომ გარეგნულად ცდილობს ადამიანის უფლებების დაცვას, რეალურად კი დაინტერესებული არ არის, რომ სახალხო დამცველის ინსტიტუტი გაძლიერდეს.

როდესაც ვიკითხე, თუნდაც კობახიძესთან დაკავშირებით, რომ დაესახელებინა კონკრეტული ფაქტი, რომელი განცხადება იყო პოლიტიკური, მან ეს ვერ დაასახელა, ყოველ შემთხვევაში, თუ ფიქრობს, რომ ე.წ. მოსმენების თემა არის პოლიტიკური, კი ბატონო, პოლიტიკური განცხადებები გაგვიკეთებია; თუ მუხთარლის საქმე არის პოლიტიკური, მაშინ, კი ბატონო, პოლიტიკური განცხადებებია, თუ რუსთავი 2-ის საქმე არის პოლიტიკური, მაშინ ვაღიაროთ და ვთქვათ.

რაც ყველაზე ცუდია, ამ განცხადებებით ისინი, ფაქტობრივად, საზოგადოებას აძლევენ მესიჯს, რომ შემდეგი ომბუდსმენი არ უნდა იყოს პოლიტიკური და არ უნდა საუბრობდეს ასეთ კრიტიკულ თემებზე… სწორედ ამიტომ არის სამწუხარო, რომ ის, რა კონკრეტული შედეგებიც დადგა ამ წლების განმავლობაში და არის სფეროები, სადაც მდგომარეობა გაუმჯობესდა, სამწუხაროდ, ამ ბოლო თვეების განმავლობაში ეს სიტუაცია რადიკალურად იცვლება და ქვეყანა ნელ-ნელა რეგრესისკენ მიდის, ვსაუბრობ ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით.

გასულ წელს თქვენს აპარატის ირგვლივ იყო ძვირადღირებული ავტომობილის – Mercedes-benz GLA-ის შეძენასთან დაკავშირებული სკანდალი, თქვენ განცხადებითაც უპასუხეთ ამას და განმარტეთ, რომ ეს ავტომობილი რეგიონებში მგზავრობის მიზნით იყო შეძენილი და ის არ ყოფილა განკუთვნილი სპეციალურად სახალხო დამცველის მოადგილისთვის. მაინც მინდა გკითხოთ, იყო თუ არა შეცდომა 105 000 ათასი ლარის ღირებულების ავტომობილის შეძენა?

ქვეყანაში არის პროცედურები, რომ ძველი მანქანა, რომელიც მწყობრიდან გამოდის, მისი ჩანაცვლება უნდა მოხდეს. სწორედ იმ პრიცედურების დაცვით მოხდა ჩანაცვლება – როდესაც საუბარია მაღალი გამავლობის მქონე მანქანაზე, სხვა მანქანას უბრალოდ ვერ შევიძენდით. აპარატს, რეალურად, გარკვეული საჭიროებები ნამდვილად გააჩნდა და კვლავ გააჩნია. ტექნიკური აღჭურვილობაც მათ შორის და ის, რომ იმავე ბათუმის ოფისი არის უმძიმეს მდგომარეობაში. სამწუხაროა, რომ ამ საკითხებით არავინ დაინტერესებულა… ეს იყო ის თემა, რომლის გამოყენებაც აპარატის წინააღდმეგ აქტიურად განიხილებოდა და საკმაოდ კამპანიური ხასიათი მიიღო.

დღევანდელი გადასახედიდან, თუკი გვეცოდინებოდა, რომ მოჰყვებოდა ამას გარკვეული ვნებათაღელვა, შესაძლებელია, გვეფიქრა სხვა პროცედურებზე, მაგრამ, რეალურად, ეს იყო ერთადერთი პროცედურა. იმ ძველი მანქანის ექსპლოატაცია უფრო ძვირი უჯდებოდა აპარატს, ვიდრე ახლით ჩანაცვლება და ჩვენ ყველა მოქმედი პროცედურების დაცვით განვახორციელეთ ჩანაცვლება, რომელიც არსებობდა იმ დროს. სხვა გამოსავალი, რომ ჩვენ ნაკლები ღირებულების მანქანა შეგვეძინა და ჩაგვენაცვლებინა, ფიზიკურად არ იყო. შეიძლება, რამდენიმე ათასი ყოფილიყო განსხავება, მაგრამ არა არსებითი.

არაერთი უწყება შემიძლია დავასახელო, სადაც განხორციელდა მსგავსი პროცედურით ავტომობილის ჩანაცვლება, მათ შორის, ძვირადღირებულის, მაგარამ, ამაზე არანარი რეაგირება გარკვეულ შემთხვევებში არ ჰქონია საზოგადოებას.

სახალხო დამცველის პოსტზე უკვე არაერთი კანდატი დასახელდა. თუ გყავთ ამ პრცესში ფავორიტი?

ჩემგან არ იქნება სწორი კონკრეტულ პიროვნებებზე საუბარი, მაგრამ სახალხო დამცველი აუცილებლად უნდა იყოს ადამიანის უფლების სფეროში ხანგრძლივი გამოცდილების მქონე უფლებადამცველი ან აქტივისტი, რომელიც წლებია მუშაობს ამ საკითხებზე, არის პრინციპული, არის დამოუკიდებელი და არ იქნება კომფორტული ხელისუფლებისთვის. მე იმედი მაქვს, რომ ასეთი კანდიდატი ქვეყანაში არსებობს.

აქ საუბარია სწორედ არა მხოლოდ ახალ სახალხო დამცველზე, არამედ საუბარია ინსტიტუტის დამოუკიდებლობის ხარისხის შენარჩუნებაზე და იმ ფონზე, როდესაც ხდება შეტევა დამოუკიდებელ ინსტიტუტებზე, პრეზიდენტის ინსტიტუტზე, სახალხო დამცველზე. რა თქმა უნდა, გარკვეულ რისკებს ვხედავ, რომ კომფორტული და ლოიალური კანდიდატი შეარჩიოს ხელისუფლებამ, ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მინიმუმ ეს პრინციპები იყოს დაცული და ისეთი კანდიდატი იყოს შერჩეული, ვინც ამ კრიტერიუმებს დააკმაყოფილებს.

თქვენ რა გეგმები გაქვთ, პოლიტიკაში ხომ არ აპირებთ წასვლას?

არა, არც მქონია ასეთი გეგმები არასოდეს იმიტომ, რომ ვფიქრობ, ძალიან ბევრი რამ არის გასაკეთებელი ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში და არ აქვს მნიშვნელობა, სად ვიქნები მე, ამ საკითხებზე მუშაობას გავაგრძელებ არანაკლები აქტიურობით.

საქართველოში გეგმავთ გააგრძელოთ სამოქლაქო სექტორში მუშაობა?

იმდენად დაძაბული გრაფიკი მაქვს ჯერ კიდევ, ეს პერიოდი განსაკუთრებით, უბრალოდ იმაზე ფიქრიც კი, რომ დავგეგმო უახლოესი პერიოდი, ნამდვილად არ მაქვს და ასე კონკრეტულად ვერაფერს გიპასუხებთ.

 

მასალების გადაბეჭდვის წესი