თბილისში ჩატარებული კონტრტერორისტული ოპერაციიდან მეორე დღეს, საზოგადოება სახელმწიფოსგან არაერთ კითხვაზე ელის პასუხს. პარალელურად, სპეცოპერაციის მსვლელობასთან, სახელმწიფოს თავდაცვისუნარიანობის მაჩვენებელთან და მსგავს ვითარებაში საზოგადოებასთან კომუნიკაციის ხარისხთან დაკავშირებით მრავალგვარი შეფასება ისმის. როგორ შეხვდა ქვეყნის უსაფრთხოების სისტემა საქართველოს უახლეს ისტორიაში ერთ-ერთ მასშტაბურ ოპერაციას, გამართულია თუ არა ის ინსტიტუციურ დონეზე და რა უნდა გაეკეთებინა ხელისუფლებას იმისთვის, რომ საზოგადოების ინფორმირებულობის დონე იმაზე მაღალი ყოფილიყო, ვიდრე გუშინ? – ამ და სხვა საკითხებზე “ნეტგაზეთი” “სტრატეგიული კვლევის ცენტრის” დამფუძნებელსა და უსაფრთხოების სპეციალისტს, ზურაბ აგლაძეს ესაუბრა. 

რა დადებითი და უარყოფითი ტენდენციები გამოიკვეთა თბილისის თითქმის 24-საათიანი სპეცოპერაციიდან? რამდენად იყო მზად ქვეყნის თავდაცვა ამ მასშტაბის ოპერაციისთვის?

დავიწყოთ იქიდან, რომ რაც უნდა ვისაუბროთ, იქნება სპეკულაცია ჩემი მხრიდანაც და სხვა ადამიანების მხრიდანაც, იმიტომ, რომ ჩვენ არ ვფლობთ ინფორმაციას, ვინ იყვნენ ეს ადამიანები; რა მიზანი ჰქონდათ საქართველოში – აქ აპირებდნენ რამეს თუ ტრანზიტით იმყოფებოდნენ ქვეყანაში; ჩვენი პარტნიორი ქვეყნების შეტყობინების საფუძველზე ვაპირებდით თუ არა მათ დაკავებას და ვახორციელებდით თვალთვალს… ეს კითხვები არსებობს, მათზე ჯერ პასუხი არ გაქვს.

რაც შეეხება გუშინდელ სპეცოპერაციას: ფაქტი ისაა, რომ ეს ადამიანები იყვნენ შეიარაღებულები, არ ჩაბარდნენ სამართალდამცავებს და გახსნეს ცეცხლი; ფაქტია, რომ ისინი წარმოადგენდნენ საზოგადოებისთვის საფრთხეს და ისინი განეიტრალდნენ. ეს უკვე ძალიან კარგი ფაქტია. მეორე კარგი ფაქტი ისაა, რომ მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლი არ გვქონდა. დაგვეღუპა სპეცრაზმელი და ეს დიდი ტრაგედიაა არა მხოლოდ ოჯახისთვის, არამედ ქვეყნისთვის, თუმცა ეს პროფესიის შემადგენელი ნაწილია და როცა ეს ადამიანები ირჩევენ სამსახურს, იციან ამის შესახებ. სამწუხაროა, ტრაგედიაა, თუმცა ჩვენ არ გვაქვს მოსახლეობაში მსხვერპლი, რაც მიუთითებს იმაზე,  რომ სპეცრაზმმა თავისი მოვალეობა შეასრულა.

რატომ გაგრძელდა ოპერაცია დიდი ხნის განმავლობაში? შემიძლია ჩამოგითვალოთ ოპერაციები, რომლებიც არა მხოლოდ 20, არამედ 48, 72 და 96 საათი გრძელდებოდა. ჩვენმა ქვეყანამ უნდა განსაზღვროს, როგორ სტრატეგიას ვირჩევთ ტერორიზმთან ბრძოლაში. მაგალითად, ზოგიერთი ქვეყანა მოლაპარაკებას არც აწარმოებს ტერორისტებთან. მაგალითად, ისრაელი: პირდაპირ იწყება შტურმი. რამდენიმე შემთხვევა იყო, როცა მსხვერპლის ფასად დაიწყო შტურმი, თუმცა ტერორისტები მიხვდნენ, რომ აზრი არ ჰქონდა მძევლების აყვანას და სხვა ქმედებებს. არსებობს მოლაპარაკების ტაქტიკაც და არის მომლაპარაკებლის პროფესიაც. როცა დიდი სახელმწიფო დიდი ხნის განმავლობაში აწარმოებს მოლაპარაკებებს, შეიძლება დაღალოს ეს ადამიანი, შეუცვალოს მიზანი, აიძულოს, რომ ჩაბარდეს და ა.შ.

ამ შემთხვევაში რასთან გვქონდა საქმე, მე არ ვიცი, რადგან არ ვიყავი ოპერაციაში ჩართული. თუმცა ის, რომ დიდხანს გაგრძელდა, პრობლემას არ წარმოადგენს, რადგან შეიძლებოდა ყოფილიყო მოლაპარაკების თემა, მოსახლეობის ევაკუაცია და ა.შ. ყოველ შემთხვევაში, შტურმზე წასვლა ყოველთვის არის დაკავშირებული რისკთან, მოსახლეობის და სპეცრაზმელების ჯანმრთელობასთან და უსაფრთხოებასთან. კიდევ ერთი ფაქტორი, რაც მნიშვნელოვანია: ძალიან მნიშვნელოვანია ამ ადამიანების ცოცხლად აყვანა, რათა მოხდეს ინფორმაციის მიღება მათგან, თუ ვინ არიან, საიდან მოვიდნენ, როგორ მოქმედებენ, ჰყავთ თუ არა თანამზრახველები, ვინ არიან მათი იარაღის მომწოდებლები და ა.შ. მე ვფიქრობ, რომ ყველაფერი ეს კომპლექსში ქმნიდა იმას, რომ ჩვენმა სპეცრაზმელებმა არ დაიწყეს პირდაპირ შტურმი და ამიტომ საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა სპეცოპერაცია.

ზურაბ აგლაძე ფოტო: ეროვნული თავდაცვის აკადემია

რაც შეეხება ვითარებას ინსტიტუციურ დონეზე: თქვენი აზრით, რომელი ინსტიტუცია ან პიროვნება უნდა იყოს პასუხისმგებელი ქვეყანაში უსაფრთხოების კოორდინაციაზე? არსებობს ასეთი ინსტიტუცია ქვეყანაში?

პიროვნება არ უნდა იყოს, ეს უნდა იყოს ინსტიტუტი. მისი ხელმძღვანელი ვინ იქნება, მნიშვნელობა არ აქვს. ინსტიტუტმა უნდა შეასრულოს თავისი ფუნქცია, სწორედ მაშინაა სახელმწიფო ძლიერი. ჩვენს გვაქვს ასეთი ინსტიტუტი და ეს არის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური. შეიძლება, ბევრი ვიკამათოთ, როგორი ფორმით უნდა იყოს და რა უფლებები უნდა ჰქონდეს…

ეს ხომ უფრო ოპერატიულ ღონისძიებებზე ორიენტირებული უწყებაა?

ეს არის ოპერატიული სამსახურიც, ანტიტერორისტული ცენტრიც ჰყავთ… ყველა საშუალება აქვთ, რათა შეასრულონ დაკისრებული ამოცანა. მაგრამ აქ არის ერთი “მაგრამ”: ნამდვილად არ მინდა, დავაკნინო ჩვენი სპეცრაზმელების პროფესიონალიზმი, რადგან მათ მაქსიმუმი გააკეთეს, რათა ოპერაცია წარმატებით დასრულებულიყო. თუმცა, სამწუხაროდ, ჩვენ არ ვართ ისრაელი, არ ვართ აშშ, ჩვენ არ გვქონია ტერორიზმთან შეხება. ეს ყველაფერი მოდის გამოცდილებით.  შეცდომები იყო პარიზშიც, ბრიუსელშიც, მათაც ჰქონდათ შეცდომები და არ იყვნენ მოწოდების სიმაღლეზე. ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ ჩვენთანაც არის რაღაცები დასახვეწი. ამიტომ მაქსიმალურად უნდა ვითანამშრომლოთ ქვეყნებთან, რომელთაც შესაბამისი გამოცდილება აქვთ, გავაუმჯობესოთ მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, ჩავატაროთ ტრენინგები, წვრთნები… გაცილებით მეტი ცოდნა მივიღოთ, რათა ეფექტიანად ვებრძოლოთ ტერორიზმს.

გასაგებია სპეცრაზმის მუშაობის სპეციფიკის სირთულე. თუმცა, ბოლო დროს, განსაკუთრებით მთავრობაში განხორციელებული სტრუქტურული ცვლილებების შემდეგ, სწორედ თქვენ მიერ ხსენებულ საკითხზე წარიმართა დისკუსია: არის თუ არა სუსი ის უწყება, რომელიც გრძელვადიან პერსპექტივაში პროგნოზირებს არსებულ საფრთხეებს და ამ კონტექსტში საინტერესოა ის, რომ კრიზისების მართვის საბჭო და საგარეო დაზვერვის სამსახური, არსებული ფორმით, გაუქმდა. ახდენს თუ არა აღნიშნული გადაწყვეტილება ამ მოცემულობაზე გავლენას?

რა თქმა უნდა, ყველაფერი ახდენს გავლენას. თვითონ მთავრობის ცვლაც, მინისტრის ცვლაც, ყველაფერი ეს გავლენას ახდენს. შეიძლება ეს ასე არ იყოს დასავლეთის ქვეყნებში, სადაც ინსტიტუციები ჩამოყალიბებულია. თუმცა არ არის  დასამალი, რომ საქართველოში ახდენს ეს ყველაფერი გავლენას, რადგან მინისტრის შეცვლით ლამის დამლაგებელიც იცვლება ხოლმე. სამწუხაროდ, ეს ახალი არ არის. რა თქმა უნდა, სტრუქტურების გაუქმებაც, შეერთებაც, რაღაც პერიოდის განმავლობაში გავლენას ახდენს.

რა სახის გაველნას?

უარყოფითს. რა თქმა უნდა, უარყოფითს. პირველ ეტაპზე, სანამ ფუნქციების და უფლება-მოვალეობების გაწერა მოხდება, ეს ყოველთვის არის მოუქნელი სისტემა. თუმცა ეს ინსტიტუტი, საგარეო დაზვერვა, არსად არ წასულა. ის შეუერთდა უბრალოდ სუს-ს და მან უნდა გააგრძელოს მოვალეობის შესრულება. რაც შეეხება კრიზისების მართვის საბჭოს, სრულიად გეთანხმებით იმიტომ, რომ ჯერ გვქონდა ორი უწყება და ახლა არცერთი აღარ გვეყოლება. იმედია, ახალ სათათბირო ორგანოში ყველა სამინისტრო იმუშავებს გრძელვადიან სტრატეგიასა და საფრთხეების შეფასებაზე. ეს უნდა გაკეთდეს სწრაფად, რადგან ვნახეთ, რომ ტერორიზმი არ არის მხოლოდ დასავლეთის პრობლემა, ეს არის ჩვენი პრობლემაც. ამის მოგვარება, დამერწმუნეთ, ერთ და ორ კვირაში არ ხდება. ეს არის გრძელვადიანი, ძალიან დამღლელი ბრძოლა და, ცხადია, ყველაფრისთვის მზად უნდა ვიყოთ.

სუს-მა ახსენა ის, რომ საქმე გვაქვს ტერორიზმთან, თუმცა სხვა დეტალები საზოგადოებისთვის ცნობილი არ არის. შესაბამისად, ძალიან ბევრი კითხვა არსებობს ტერორიზმის კონტექსტთან დაკავშირებით. მაგალითად, თქვენი კოლეგა ნოდარ ხარშილაძე საუბრობს “ისლამური სახელმწიფოს” ახალ ტაქტიკაზე, ახლო აღმოსავლეთში დასუსტების პარალელურად გადაერთოს უფრო მცირე ქვეყნებზე და ამბობს, რომ ეს მოცემულობა საფრთხის წინაშე გვაყენებს ჩვენც. თქვენ გაქვთ თუ არა საფუძველი, ისაუბროთ კონკრეტული ტერორისტული ორგანიზაციის კვალზე მომხდარში და რა მიზანი შეიძლება ჰქონდეს, ამ შემთხვევაში, ISIS-ს საქართველოში?

რა თქმა უნდა, ეს მოსალოდნელი იყო. მას შემდეგ, რაც ISIS-მა დაკარგა პოზიციები ახლო აღმოსავლეთში, ორგანიზაციის წევრები ბრუნდებიან მშობლიურ ქვეყნებში, თავს აფარებენ მომიჯნავე ქვეყნებს და ა.შ. საშიშროება არსებობს და ბუნებრივიც იყო, რომ ეს მოხდებოდა. იმ ფონზე, რომ საქართველოდანაც იყო ადამიანთა ჯგუფი წასული მათთან ერთად საბრძოლველად, საფრთხე იზრდება. ალბათ, მაინც გამოძიებამ უნდა დაადგინოს, უშალოდ ამ ადამიანებს რა მიზანი ჰქონდათ, ვინ იყვნენ, აპირებდნენ საქართველოში ტერორისტული აქტის მოწყობას თუ სხვა ქვეყანაში გადასასვლელად ემზადებოდნენ. თუმცა საფრთხე ერთმნიშვნელოვნად იზრდება როგორც ჩვენთვის, ისე რეგიონისთვის. ამაზე თვალს ვერ დავხუჭავთ და ეს არ არის მხოლოდ სპეცსამსახურების და სამართალდამცავების ვალდებულება. ესაა თითოეული ჩვენგანის ვალდებულება, ვიყოთ ყურადღებით და ვითანამშრომლოთ მათთან.

თუმცა ISIS-ის სამიზნე ჩვენ უფრო ნაკლებად ვართ. ისინი ესწრაფვიან სიმბოლურად მნიშვნელოვან ქალაქებს, თავისუფლების ცენტრებს, სადაც მსხვერპლიც დიდი იქნება და სამართალდამცავების რეაგირების მაჩვენებელიც. საქართველო არის დერეფანი, მას უფრო სატრანზიტო დერეფნად იყენებენ. შესაბამისად, ქვეყანას, რომელსაც დერეფნად იყენებ ევროპაში მოსახვედრად, ნაკლებად შეეხები.

არაერთგზის გაისმა კრიტიკა იმასთან დაკავშირებით, რომ სახელმწიფოს კომუნიკაცია საზოგადოებასთან და მედიასთან იყო სუსტი. რას ფიქრობთ, იყო თუ არა ხარვეზები ამ კუთხით? რა უნდა ეთქვა და არ უთქვამს საზოგადოებისთვის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს როგორც ოპერაციის პროცესში, ისე ბოლოს?

კომუნიკაციის პრობლემა ნამდვილად იყო. საზოგადოებას მიეწოდებოდა არასაკმარისი ინფორმაცია და როცა ოფიციალური ინფორმაცია საკმარისი არ არის, ჩვენი ჟურნალისტები და მედიასაშუალებები, ასე ვთქვათ, სპეკულირებენ ამით. ეს არის მათი უფლება; მათი მოვალეობაა, მიაწოდონ ხალხს ინფორმაცია, ამაზე ვერ შეეკამათები. საკმაოდ მარტივად შეიძლება ამ პრობლემის მოგვარება: ეს არის სპიკერების ინსტიტუტი, შტაბის შექმნა, მედიაცენტრის შექმნა, სადაც ჟურნალისტები მოიყრიდნენ თავს, გარკვეული პერიოდულობით გამოვიდოდა სპიკერი და მიაწვდიდა მათ ინფორმაციას. ამ კომუნიკაციის აწყობა საკმაოდ მარტივად შეიძლებოდა. იმედია, ჩვენი სპეცსამსახურები მომავალში ამ საკითხს გაითვალისწინებენ, რადგან ყველაზე დიდი კითხვები ჩნდება მაშინ, როცა ინფორმაცია არ აქვთ მოსახლეობას და ჟურნალისტებს. სწორედ მაშინ ჩნდება გარკვეული კონსპირაციული თეორიებიც.  თუმცა, ალბათ, მაინც იქ მივდივართ, რომ სათანადო გამოცდილება არ გვაქვს.