საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ გამოაქვეყნა უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის მიერ რუსთავი 2-ის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების სამართლებრივი შეფასება. ამ შეფასებაში მთელ რიგ ხარვეზებზე არის საუბარი.

საქართველოს უზენაესმა სასამარლომ 2017 წლის 2 მარტის გადაწყვეტილებით რუსთავი 2 ქიბარ ხალვაშს მიაკუთვნა. საიას განცხადებით, ამ შეფასებაში ისინი შეეხნენ იმ საკითხებს, რომლებმაც საბოლოოდ მიღებული შედეგი განაპირობა.

ქიბარ ხალვაში აცხადებდა, რომ  რუსთავი 2-ის წილების გასხვისებასთან დაკავშირებით გარიგებები დაიდო იმდროინდელი ხელისუფლების ყოფილი მაღალჩინოსნების მხრიდან განხორციელებული იძულებისა და მუქარის შედეგად; ნასყიდობის ხელშეკრულებები ითვალისწინებდა წილების რეალურ ღირებულებასთან შედარებით შეუსაბამოდ დაბალ საფასურს; წილების გასხვისებასთან დაკავშირებით დადებული ნასყიდობის ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული თანხები გადახდილი არ იყო.

მტკიცების ტვირთის არასწორი განაწილება

საია წერს, რომ რუსთავი 2-ის საქმეში გადამწყვეტი აღმოჩნდა მხარეებს შორის მტკიცების ტვირთის არასწორი განაწილება. საიას თქმითვე, მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილება იმ მხრივ იყო მნიშნელოვანი, რომ სწორად გადაწყვეტილიყო საკითხები, როგორებიცაა იძულების დადასტურება, იძულების მიჩნევა საყოველთაოდ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებად, შემძენის კეთილსინდისიერება, უფლებამოსილი პირის მიერ შეცილების კანონით დადგენილ ვადაში განხორციელება.

დიდი პალატის განმარტებით, მოპასუხეებმა, შპს „გეო-ტრანსმა“ და შპს „ჰაიდელბერგცემენტ ჯორჯიამ“, მოსარჩელის მიერ სარჩელში მითითებულ ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით არ განახორციელეს კვალიფიციური შეცილება, რამაც განაპირობა მოსარჩელის მიერ წარდგენილი ფაქტობრივი გარემოებების უდავოდ მიჩნევა.

საია აცხადებს, რომ აღნიშნული საკითხის ერთმნიშვნელოვნად ასეთი შეფასება არ არის გამართლებული:

“საპროცესო თანამონაწილეობისას ერთი კონკრეტული მოპასუხის მიერ შესაგებლის წარუდგენლობა ან არაკვალიფიციური შეცილება მოსარჩელეს არ ათავისუფლებს მტკიცების ტვირთისგან და მოსარჩელის მიერ მითითებული ყველა ფაქტობრივი გარემოება ავტომატურად დადგენილად არ ითვლება…

მოცემულ დავაში მოსარჩელე ითხოვდა წილების დაბრუნებას, რაც მოიაზრებს თავდაპირველი გარიგების ბათილად ცნობას. ასეთ შემთხვევაში, მტკიცების ტვირთი ეკისრება მოსარჩელეს, რადგან ზოგადად, მხარეთა მიერ ხელმოწერილი გარიგების არსებობისას მოქმედებს აღნიშნულ დოკუმენტში (ხელშეკრულებაში) მხარეთა მიერ გამოხატული ნების ნამდვილობის პრეზუმფცია. საწინააღმდეგოს დადასტურება კი იმ მხარეს ეკისრება, რომელიც გარიგების ბათილობას ითხოვს. შესაბამისად, იმ შემთხვევაშიც, თუ ჩაითვლება, რომ მოპასუხემ არაკვალიფიციურად წარადგინა შესაგებელი ან საერთოდ არ წარადგინა, ეს იძულების გზით მოსარჩელის საკუთრების უფლების ხელყოფის დასადასტურებლად არ არის საკმარისი და მისი გაქარწყლების მტკიცების ტვირთიც ერთმნიშვნელოვნად მოპასუხე მხარეს არ შეიძლება დაეკისროს,”- აცხადებს საია.

გარდა ამისა, საია ყურადღებასა ამახვილებს სასამართლოს მსჯელობაზე იმის შესახებ, რომ “გარიგებათა ჯაჭვში მონაწილეობდნენ ურთიერთდაკავშირებული პირები და მათი ქმედებები კოორდინირებული იყო, მათ საკუთრებად სადავო წილების რეგისტრაცია ფორმალურ ხასიათს ატარებდა, რის გამოც ისინი ვერ ჩაითვლებიან წილების კეთილსინდისიერ შემძენებად”.

თუმცა  საქმის განხილვაში არ იყვნენ ჩართულნი ის პირები, რომლებიც პირველ და ბოლო ხელშეკრულებებს შორის დადებული გარიგებების მხარეებს წარმოადგენდნენ. საიას განცხადებით,  დიდი პალატის მსჯელობიდან გამომდინარეობს, რომ სასამართლომ წილების მოსარჩელისთვის დაბრუნებით არა მხოლოდ პირველი, არამედ შემდგომ დადებული ყველა გარიგება მიიჩნია მოჩვენებითად ისე, რომ გარიგებების მონაწილე ყველა მხარეს არ მიეცა შესაძლებლობა ემტკიცებინა საკუთარი კეთილსინდისიერება.

“აღნიშნულ საკითხზე დიდი პალატის მსჯელობა ზედაპირული და არათანმიმდევრულია. ამასთან, დაზუსტებას საჭიროებს “ურთიერთდაკავშირებული პირების: ცნება და ბუნდოვანია, თუ რაზე დაყრდნობით მიიჩნია სასამართლომ ასეთად გარიგების მონაწილეები, რამაც საბოლოო ჯამში გავლენა მოახდინა არა მხოლოდ მატერიალურ-სამართლებრივ საფუძვლებზე, არამედ მტკიცების ტვირთის სწორად განაწილების საკითხის გადაწყვეტაზეც,”- აცხადებს საია

სადავოა, ქიბარ ხალვაშის მიმართ განხორციელებული იძულება არის თუ არა საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტი

როგორც საია წერს,  დიდი პალატის განმარტებით, ქიბარ ხალვაშის მიმართ განხორციელებული იძულება საყოველთაოდ ცნობილია. სასამართლო მიუთითებს, რომ აღნიშნული საჯაროდ არაერთხელ გაცხადდა, მათ შორის, აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2009 წლის ანგარიშშიც აისახა, ხოლო 2009 წლის 21 აპრილს მოსარჩელეს გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკისგან პოლიტიკური თავშესაფარი მიენიჭა და 2012 წლის 5 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა იგი პოლიტიკური ნიშნით დევნილად ცნო.

საია აღნიშნავს, რომ  პირის პოლიტიკური ნიშნით დევნილად მიჩნევა ავტომატურად არ ქმნის იმის მტკიცების საფუძველს, რომ სადავო ხელშეკრულებების დადებისას იგი იძულებას დაექვემდებარა.

“სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში არ არის დადასტურებულად მითითებული, რომ ქიბარ ხალვაშს მართლაც იძულებით მოუწია ქონების დათმობა. საია მიიჩნევს, რომ დიდი პალატის მიერ მოხმობილი გარემოებები იძულებას საყოველთაოდ დადასტურებულად ვერ აქცევს… შესაძლებელია სასამართლომ მართლაც პრეიუდიციად ჩათვალოს თავად ის ფაქტი, რომ სხვადასხვა ანგარიშებსა თუ პარლამენტის მიერ მიღებულ აქტში საუბარია ქიბარ ხალვაშის მიმართ განხორციელებულ იძულებაზე და მის პოლიტიკური ნიშნით დევნაზე, თუმცა ეს არ შეიძლება, თავად იძულების ფაქტის საყოველთაოდ დადგენილ გარემოებად მიჩნევის საფუძველი გახდეს,”- აცხადებს საია.

კითხვები შეცილების ვადასთან დაკავშირებით

საიას განცხადებით, დიდი პალატის მიერ შეცილებად იქნა მიჩნეული პროკურატურაში 2008 წლის 1 დეკემბერს ხალვაშის მიერ წარდგენილი საჩივარი. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, პროკურატურისთვის მიმართვა ვერ ჩაითვლება მოპასუხე მხარის მიმართ განხორციელებულ შეცილებად, რადგან მოსარჩელემ (ქიბარ ხალვაშმა) პრეტენზიით მიმართა პროკურატურას და გაურკვეველია, საერთოდ გახდა თუ არა ცნობილი ეს მოპასუხე მხარისთვის.

“შეცილებისათვის აუცილებელი იყო, რომ აღნიშნული ნების გამოვლენა მისულიყო მოპასუხე მხარესთან, აღნიშნულს ადგილი ჰქონდა თუ არა მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლოს მიერ გამოკვლეული არ არის,”- აცხადებს საია.

ორგანიზაცია “დაუსაბუთებელს” უწოდებს დიდი პალატის მსჯელობას შეცილების ვადის შეწყვეტასთან დაკავშირებით.

“დიდი პალატა უთითებს, რომ თუ მხარეს შეცილება არ განუხორციელებია, მას უფლება აქვს, მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება დელიქტური ნორმების საფუძველზე. ზიანის ანაზღაურებაში უზენაესი სასამართლოს მიერ მოაზრებულია ზიანის ნატურით ანაზღაურებაც. ზიანის ანაზღაურების დელიქტური ნორმის ასეთი განმარტება აზრს უკარგავს სამოქალაქო კოდექსით იმპერატიულად დადგენილ შეცილების სავალდებულოობას საცილო გარიგებებთან მიმართებით და აღნიშნული განმარტებიდან გამომდინარე, მხარეს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება (მათ შორის ნატურით ანაზღაურება), თუნდაც შეცილება მისი მხრიდან განხორციელებული არ იყოს. აღნიშნული წინააღმდეგობაში მოდის საცილო გარიგებების არსთან და შეცილების განუხორციელებლობის შედეგებთან. შეცილების განუხორციელებლობის შემთხვევაში გარიგება ხდება ნამდვილი. შესაბამისად, გაურკვეველია, თუ როგორ არის შესაძლებელი ნამდვილი გარიგების შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურებაზე დავა,”- აცხადებს საია.

მოთხოვნის დაკმაყოფილების მატერიალურ-სამართლებრივი საფუძველი

საიას განცხადებით, დიდი პალატის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში მოთხოვნის დაკმაყოფილების მატერიალურ-სამართლებრივ საფუძვლებზე მითითება ბუნდოვანია. საიას შეფასებით, უზენაესი სასამართლო უთითებს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა მოთხოვნის საფუძველთა კონკურენცია და სასამართლო ასეთ დროს ვალდებულია გამოიყენოს ერთ-ერთი საფუძველი, თუმცა არ განმარტავს, რატომ გამორიცხეს სხვა საფუძველი.

“იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის მიერ გაკეთებული განმარტებები სავალდებულოა ყველა ინსტანციის საერთო სასამართლოებისათვის, სარჩელის დაკმაყოფილების მატერიალურ-სამართლებრივი საფუძვლების ასეთი ბუნდოვანი მითითება გადაწყვეტილების დასაბუთებულობისა და სამართლებრივი სისწორის კუთხით კითხვის ნიშნებს აჩენს და ქმნის გაურკვევლობას, თუ რომელი ნორმა უნდა გამოიყენონ სასამართლოებმა მსგავსი ტიპის დავის გადაწყვეტისას მომავალში,”- აცხადებს საია.

უზენაესი სასამართლოს წონაამდეგობრივი განმარტებები

საიას განცხადებით, განსაკუთრებით საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილების გამოტანის შემდგომ (2017 წლის 02 მარტი), საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ მსგავსი კატეგორიის საქმეზე 2017 წლის 28 აპრილს მიიღო განჩინება (საქმე #ას-224-213-2017),  რომელიც ეწინააღმდეგება დიდი პალატის განმარტებებს.

“აღნიშნული განმარტება აჩენს კითხვებს, რამდენად შეესაბამება დიდი პალატის მიერ გაკეთებულ განმარტებებს უზენაესი სასამართლოს შემდგომი პრაქტიკა. “რუსთავი 2″-ის საქმეზე დიდმა პალატამ გააუქმა ქვემდგომი ინსტანციის განჩინება გარიგებების ბათილობის ნაწილში და სწორედ ამიტომ, განჩინების ნაცვლად მიიღო გადაწყვეტილება მაშინ, როდესაც იმავე ტიპის სხვა საქმეში – 2017 წლის 28 აპრილის განჩინებით უზენაესმა სასამართლომ უცვლელად დატოვა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება და ახალი გადაწყვეტილების ნაცვლად მიიღო განჩინება. აღნიშნულ საკითხს აქვს პრინციპული პროცესუალური დატვირთვა, რადგან თუ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატა ,,რუსთავი 2“-ის საქმეზე გამოიტანდა განჩინებას და არა გადაწყვეტილებას, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ კონვენციის მოთხოვნათა დარღვევის დადგენის შემთხვევაში, საქმის ხელახალი განხილვის უფლება ექნებოდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს და არა პირდაპირ უზენაეს სასამართლოს,”- აცხადებს საია.

საიას სამართლებრივი შეფასება ვრცლად შეგიძლიათ წაიკითხოთ აქ.