რატომ და რა უნდა შეიცვალოს საქართველოს კონსტიტუციაში? რა საფრთხე ახლავს თან ამ პროცესს? – ამ საკითხებზე საკონსტიტუციო კომისიის წევრს, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარეს, ანა ნაცვლიშვილს ვესაუბრეთ.

ზოგადად, კონსტიტუცია არ არის მხოლოდ უზენაესი სამართლებრივი ძალის მქონე დოკუმენტი. მნიშვნელოვანია მისი კიდევ ერთი ფუნქცია, რაც გამოიხატება იმაში, თუ როგორ სრულყოფილად მოიცავს ის და ამკვიდრებს ქვეყანაში ფუნდამენტურ ღირებულებებს. საქართველოს მოქმედი კონსტიტუცია, რომელიც 1995 წელს მივიღეთ, უწყობს ხელს ადამიანზე ორიენტირებული ღირებულებების დამკვიდრებას ქვეყანაში?

მოქმედი კონსტიტუცია საკმაოდ რთულ პოლიტიკურ კონტექსტში იქნა მიღებული, როდესაც ძალიან არასტაბილური იყო თვითონ სახელმწიფოს იდეა. ასეთ პირობებში კონსტიტუციის მიღება იყო ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტი, რამაც მოახდინა სახელმწიფოს განვითარებაზე ორიენტირებული ძალების და რესურსების კონსოლიდაცია და ამით ისტორიული მომენტი შედგა.

მაგრამ მას შემდეგ უკვე 22 წელი გავიდა და ამ ხნის მანძილზე მასში 33 შესწორება შევიდა…

ჩვენ თუ შევხედავთ კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანის ისტორიას, კონტექსტებს და ქვეტექსტებს, დავინახავთ, რომ კონსტიტუცია საქართველოს ისტორიაში არაერთხელ იქნა ინსტრუმენტალიზებული. ანუ იმის ნაცვლად, რომ პოლიტიკური ცხოვრება მორგებოდა დაწერილ და შეთანხმებულ ჩარჩოს, პირიქით – ხდებოდა კონკრეტული ჯგუფების, როგორც წესი, კონკრეტული მმართველი პარტიების პოლიტიკურ საჭიროებებზე კონსტიტუციის მორგება. ეს ცუდი გამოცდილებაა, მაგრამ ამას თვალი უნდა გავუსწოროთ.

რაც შეეხება იმას, პასუხობს თუ არა ადამიანის უფლებრივი მდგომარეობის კუთხით ჩვენი კონსტიტუცია თანამედროვე მოთხოვნებს, მე ვიტყოდი, რომ საკმაოდ კარგი კონსტიტუცია გვაქვს ამ მხრივ. მეორე თავში არის უფლებების ძალიან ვრცელი ჩამონათვალი და მათ შორის არის ჩემთვის ძალიან საყვარელი 39-ე მუხლი, რომელიც ამბობს, რომ იმას, რაც კონსტიტუციაში არ წერია, მაგრამ მსოფლიოში აღიარებულ სტანდარტებს პასუხობს, კონსტიტუცია აღიარებს, რომ ისიც უფლებაა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი კონცეპტია, რომელსაც ყველა კონსტიტუციაში ვერ ვნახავთ. ძალიან მნიშვნელოვანი სულისკვეთებაა კონსტიტუციის, როცა ის არის ღია და ადამიანის უფლებების ფართო გაგების შესაძლებლობას იძლევა.

ამას გარდა, მნიშვნელოვანი ამბავია ის, რომ არც ერთ ქვეყანაში არ არის აღქმული კონსტიტუციონალიზმი, როგორც სტატიკური მოვლენა. იმისთვის იქმნება საკონსტიტუციო სასამართლოები (რიგ ქვეყნებში ეს ფუნქცია შეთავსებული აქვს უზენაეს სასამართლოებს), რომ მან დროის, პროგრესის, საზოგადოების და სახელმწიფოს წინსვლის პარალელურად, ამოიკითხოს კონსტიტუციაში ის, რაც ერთი შეხედვით, შეიძლება ტექსტიდან არ ჩანდეს, მაგრამ კონსტიტუციის სულისკვეთება გაძლევს შესაძლებლობას, რომ მასში რაღაც წაიკითხო.

ანუ ფიქრობთ, რომ ადამიანის უფლებების გაფართოების მიმართულებით ჩვენს მოქმედ კონსტიტუციაში ცვლილებები საჭირო არ არის?

რა თქმა უნდა, ადამიანის უფლებები – ეს არის დინამიკური სფერო და მუდმივად ვითარდება და, ცხადია, შეიძლება მეტი და უკეთესი ჩანაწერები გაკეთდეს კონსტიტუციაში, მაგრამ ამ გადმოსახედიდან, როდესაც გვაქვს საკმაოდ კარგი მეორე თავი და საკმაოდ აქტიური საკონსტიტუციო სასამართლო, არ ვფიქრობ, რომ არსებითად დამაკნინებელი გარემოებაა ის, რომ ჩვენ რაღაცით შემზღუდველი კონსტიტუცია გვაქვს. ჩვენ კონსტიტუციაში გვიწერია, მაგალითად, პიროვნული განვითარების უფლება, რომელშიც ძალიან ბევრი რამ შეიძლება წაიკითხო.

ჩვენი სახელმწიფოებრიობისთვის მნიშვნელოვანი უნდა იყოს არა იმდენად კონსტიტუციის ტექსტის გასწორება, ტექსტი ყოველთვის შეგიძლია სრულყო და კიდევ უკეთესი გახადო იმიტომ, რომ მართლა ძალიან წინ მიდის კაცობრიობის აზროვნება და ინტერნეტის უფლების ჩაწერაზე ვსაუბროთ დღეს, რომ ცალკე უფლებად გამოიყოს, რაზეც 20 წლის წინ შეიძლება არც არავინ ფიქრობდა და 20 წლის შემდეგ შეიძლება ისეთ უფლებაზე დაიწყოს საზოგადოებამ საუბარი, რომელზეც დღეს შეიძლება ვერც კი ვფიქრობთ.

კონსტიტუცია უნდა იყოს სტაბილური დოკუმენტი და არ შეიძლება ყოველ წუთს იცვლებოდეს და უნდა ხდებოდეს ტექსტის ამოკითხვა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

თუ საკითხი ეხება იმას, თუ რას შევცვლიდი ან დავხვეწდი ამ მიმართულებით კონსტიტუციაში, აქცენტი უნდა გაკეთდეს სოციალურ-ეკონომიკურ უფლებებზე. ასევე, უფრო გავაძლიერებდი ე.წ. მესამე თაობის უფლებებს, როგორიცაა გარემოს დაცვა.

კონსტიტუციის ერთ-ერთი უმთავრესი ფუნქციაა პოლიტიკური პროცესების განვითარების ხელშეწყობა. თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ ადამიანი კონსტიტუციით გარანტირებული პოლიტიკური უფლებებით ვერ ისარგებლებს, თუკი არ იქნა გარანტირებული მისი სოციალური უფლებები, რაც ძალიან მტკივნეული საკითხია ჩვენი ქვეყნის პირობებში, როცა მოსახლეობის დიდი ნაწილი ღარიბი ან სიღარიბის ზღვარზეა. დღეს მოქმედ საკონსტიტუციო კომისიაში, რომლის წევრიც ხართ თქვენ, გაჩნდა ინიციატივა, რომელსაც ემხრობით თქვენ, რომ კონსტიტუციას დაემატოს მუხლი, რომელიც ადამიანის სოციალური უფლებების გარანტი იქნება, როგორიცაა, მაგალითად, ადეკვატური საცხოვრისის უფლება და ა.შ. რატომ მიგაჩნიათ, რომ აუცილებელია კონსტიტუციაში მსგავსი ჩანაწერის გაკეთება?

ადამიანს როცა შია, ძალიან რთულია, ესაუბრო სასამართლოს დამოუკიდებლობაზე, წამების აკრძალვაზე და ა.შ. იმიტომ, რომ ის ყოველდღიურად თავის სახლში არის წამების მსხვერპლი. კონსტიტუცია უნდა იყოს დოკუმენტი, რომელიც სახელმწიფოს განუსაზღვრავს, რა მიმართულებით უნდა განვითარდეს ის და რა ტიპის ურთიერთმიმართება უნდა არსებობდეს სახელმწიფოსა და მოქალაქეს შორის; სად უნდა დამთავრდეს ჩარევის ზღვარი – სამოქალაქო-პოლიტიკური უფლებები და სადამდეა ის ვალდებული, დაეხმაროს და იზრუნოს ადამიანის ღირსებაზე და სხვადასხვა უფლებაზე. ამიტომ კონსტიტუციური სტატუსი არის ძალიან მნიშვნელოვანი, რათა სახელმწიფო უწყებებს ნათლად ესმოდეთ მათი როლი და ეს იმაზე არ იყოს დამოკიდებული, თუ ვინ არის სენსიტიური, არამედ იყოს აღიარებული სახელმწიფოს მიერ.

ხომ არ ფიქრობთ, რომ საკმაოდ დაბალი ეკონომიკური განვითარების დონის პირობებში, რაც არის დღეს ქვეყანაში, ასეთი მუხლი, თუკი ის გაჩნდება კონსტიტუციაში, იქნება ისეთივე მკვდრად შობილი, როგორიცაა, მაგალითად, მოქმედ კონსტიტუციაში არსებული მუხლები ლაზიკის შესახებ, რომელიც ბუნებაში არ არსებობს, ან თუნდაც ორპალატიანი პარლამენტის შესახებ, რომელიც ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე ვერ ამოქმედდება?

ძირითადად, როდესაც სამოქალაქო-პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ჯგუფების უფლებებს მიჯნავენ, არის ასეთი არასწორი სტერეოტიპი, რომ ეს ჯგუფი ჯდება გარკვეული თანხა და მეორე ჯგუფი – არა.

მილიონობით თანხა ჯდება დამოუკიდებელი სასამართლოს შექმნა, ძალიან ძვირია ციხეში წამების აღმოფხვრა, ძალიან ძვირია სიტყვის თავისუფლება, ანუ ყველა უფლებას აქვს ფასი, მაგრამ დღეს ვერავინ გაბედავს და ვერავინ იტყვის, რომ ძვირია წამების აღმოფხვრა და ამ არგუმენტით არ შევებრძოლებიო. ასევეა სოციალური და ეკონომიკური უფლებები.

მეორე არასწორი სტერეოტიპი, რომელიც ამ უფლებებს თან ახლავს, არის ის, რომ ეს აღმოფხვრავს და დაამარცხებს სიღარიბეს. ამ უფლებებზე აქცენტი ჩვენ ერთ ღამეში ვერ გაგვამდიდრებს, უბრალოდ, აქ საუბარია იმაზე, თუ რაზე იღებს სახელმწიფო პასუხისმგებლობას და როცა დაგეგმავს თავის მწირ რესურსებს, როგორ გაანაწილებს, რა აქცენტს დასვამს.

უსახლკაროების აქცია საკრებულოსთან. 10.02.2017. ფოტო: მიშა მეფარიშვილი

და კიდევ ერთი – საერთაშორისო სამართალში აღიარებული პრინციპია, რომ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებებისგან განსხვავებით, სოციალური და ეკონომიკური უფლებები ექვემდებარება პროგრესული განვითარების პრინციპს. ანუ როდესაც სახელმწიფო წარდგება ამ უფლებებზე მოხსენებით, მაგალითად, გაეროში, მისგან არ იქნება იმის მოლოდინი, რომ ის ერთ წელში სასწაულებრივად შეცვლის სტატისტიკას. უბრალოდ, იქ არის მოთხოვნა, რომ პროგრესი იყოს ამ მიმართულებით და, ბუნებრივია, ჩვენი ფორმულირებებიც, რომლებსაც ვთავაზობთ საკონსტიტუციო კომისიას, ამ პრინციპს აღიარებს იმიტომ, რომ გვესმის, რომ ჩვენი დონის ეკონომიკის მქონე ქვეყანას შეიძლება არ შეეძლოს დღესვე ჯანდაცვის ან განათლების სტანდარტი მოგვცეს.

კონსტიტუცია არის გრძელვადიანი აქტი, რომელიც სახელმწიფოს მიანიშნებს, რა მიმართულებით უნდა განვითარდეს, ამიტომ გვჭირდება ჩვენ მასში ასეთი სანიშნეები, რომელიც სახელმწიფო პოლიტიკის დაგეგმვაში იმოქმედებს დღესვე, იმიტომ, რომ 10-20 წლის შემდეგ გვქონდეს მნიშვნელოვანი პროგრესი ამ მიმართულებით.

თუ ავიღებთ ამ ჯგუფიდან ერთ-ერთ ყველაზე მწვავე უფლებას, როგორიცაა შრომის უფლება, ის ფაქტობრივად უკვე სიცოცხლის უფლებაა, რადგან ჩვენ ვხედავთ, როგორ იხოცებიან თუნდაც სამშნებელო ბიზნესში დასაქმებული ადამიანები და ამაზე არავინ აგებს პასუხს. ეს არის ერთი მაგალითი, როდესაც ვეღარ დაყოფ უკვე, რომ ეს სამოქალაქო-პოლიტიკურ თუ სოციალურ-ეკონომიკურ უფლებათა ჯგუფს მიეკუთვნება.

საქართველოს ტერიტორიების 20% ოკუპირებულია რუსეთის მიერ. თავის მხრივ, რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს არაერთხელ განუცხადებია, რომ აფხაზეთთან და ცხინვალთან ურთიერთობის მოგვარება შესაძლებელია აფხაზებთან და ოსებთან თბილისის პირდაპირი შეთანხმების გზით. მოქმედი კონსტიტუციით, განსაზღვრულია აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი, ხოლო ცხინვალთან მიმართებაში სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სტატუსიც არ არსებობს მაშინ, როცა ეს ორი რეგიონი დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად თვითიდენტიფიცირდებიან. საჭიროებს თუ არა კონსტიტუცია ცვლილებას თუნდაც ამ მიმართულებით, რომ უფრო გაფართოვდეს ამ ორი რეგიონისთვის სტატუსები და რა ტიპის სტატუსი შეიძლება იყოს ეს?

ეს ის საკითხია, რომელიც მოითხოვს ძალიან დიდ დაფიქრებას და ძალიან ბევრი ადამიანის აზრის მოსმენას. მე ვისურვებდი, რომ საკონსტიტუციო კომისიის ფარგლებში თუ მის მიღმა იყოს ღია მსჯელობა და ჩვენ მოვისმინოთ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანების მოსაზრებები იმიტომ, რომ ჩემი, როგორც იურისტის, ცოდნა და გამოცდილება ამისთვის საკმარისი არ არის. ეს საკითხი აჩვენებს იმას, რომ როდესაც საკონსტიტუციო კომისიას აქვს ამბიცია, რომ არსებითად გადახედოს კონსტიტუციას, იქ არის საკითხები, რომლებზეც ასე მარტივად პასუხები არ არსებობს და ეს პასუხები უნდა იყოს შეჯერებული და დაფუძნებული ცოდნაზე, გამოცდილებაზე, ექსპერტულ მოსაზრებაზე, რომელიც არ მოიპოვება იურისტთა წრეში.

ამიტომაც ცოტა უცნაურად მეჩვენება ის, რომ მარტო იურისტები ვწერდეთ ასეთ მნიშვნელოვან დოკუმენტს. ამ კონკრეტულ საკითხზე მე ძალიან მნიშვნელოვნად მიმაჩნია კონფლიქტოლოგების, ისტორიკოსების, პოლიტოლოგების, საერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტების მოსაზრებები.

73-წევრიანმა საკონსტიტუციო კომისიამ, რომელიც 2016 წლის 15 დეკემბერს შეიქმნა, აპრილის ბოლოს უნდა დაასრულოს მუშაობა. საინტერესოა თქვენი პოზიცია, ზოგადად, რა ტიპის ცვლილებებზე უნდა იმუშაოს ამ კომისიამ – რაზეც მეტ-ნაკლებად დიდი კონსენსუსია როგორც პოლიტიკურ, ისე არასამთავრობო სექტორში, როგორიცაა, მაგალითად, საპარლამენტო არჩევნების წესში ცვლილებები და მაჟორიტარული სისტემის გაუქმება, თუ უნდა შეიცვალოს ყველა საკითხი, რაზეც საზოგადოებაში არ არის სრული თანხმობა, თუნდაც, მაგალითად, როგორიცაა ქორწინების საკითხი, რომ დაკონკრეტდეს ქალის და კაცის ურთიერთობა?

გამომდინარე იქიდან, რომ კომისია ძალიან შეზღუდულია დროში, რაც იმას ნიშნავს, რომ ავტომატურად არ არსებობს საკმარისი სივრცე იმ საკითხებზე სამსჯელოდ, რომელზეც კონსენსუსი არ არსებობს თუნდაც იურისტთა წრეებში, ეს ლოგიკურად უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ ჩვენ მხოლოდ იმ საკითხებს ვასწორებთ, რომლებზეც არის დიდი ხანია საუბარი მეტ-ნაკლები კონსენსუსით და რომლებიც ზღუდავს რაღაც ტიპის რეფორმებს, რომლებსაც ვატარებთ. აი, მაგალითად, პროკურატურის რეფორმაზე როცა ვსაუბრობდით, სულ გვესმოდა, რომ ასეთ შეზღუდულ რეფორმას ვატარებთ იმის გამო, რომ კონსტიტუციაში არის ასეთი ჩანაწერი. ასეთი საკითხები უნდა გასწორდეს კონსტიტუციაში, ასევე, საარჩევნო სისტემა, ისეთი საკითხები, რომლებიც აქამდე რეფორმებს აფერხებდა.

თუმცა პროცესი ისე მიდის, რომ ყველაფერზე გაიხსნა დისკუსია. ეს ცოტა არ იყოს მაშინებს, თუ რამდენად პასუხისმგებლიანი მიდგომა იქნება ხელისუფლების და კომისიის წევრების მხრიდან, რომ საკითხებზე, რომლებზეც სათანადო დისკუსიის  დრო ვერ გვექნება, მივიღოთ გადაწყვეტილებები.

თქვენ პირადად რომელ საკითხებს გამოყოფდით, რომლის ცვლილებასაც უნდა დაეთმოს განსაკუთრებული ყურადღება კონსტიტუციაში?

ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პროკურატურის დამოუკიდებლობის ჩანაწერი გაჩნდეს კონსტიტუციაში, რადგან ამის არარსებობამ ლიმიტირებული გახადა 2015 წლის რეფორმა.

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ უსაფრთხოების სამსახური გაჩნდეს კონსტიტუციაში, რადგან დღეს ეს უწყება მთლიანად არის კონსტიტუციურ ჩრდილში და ეს არის დემოკრატიული სტანდარტისგან გადახვევა.

ასევე, მნიშვნელოვანი იქნება სასამართლოს თავის გაუმჯობესება, რაც უკავშირდება იმავე მოსამართლეების გამოსაცდელი ვადით დანიშვნის საკითხს.

ამას გარდა, მეორე თავში, გარდა სოციალურ-ეკონომიკური უფლებებისა, ჩვენი შეთავაზება უკავშირდება შემდეგს: კონსტიტუცია დღეს აღიარებს მხოლოდ ფორმალური თანასწორობის მოდელს, მაგრამ ის ძალიან შორსაა რეალური თანასწორობისგან, რაც ნიშნავს, რომ არათანაბარი სასტარტო პირობების მქონე ჯგუფები ამ თანასწორობით ვერ სარგებლობენ, მათ შორის არიან ქალები. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ სახელმწიფოს ჰქონდეს პასუხისმგებლობა, ებრძოლოს უთანასწორობის მიზეზებს და არა მხოლოდ შედეგებს, ეს CEDAW კონვენციის ტექსტია და ჩვენ ვფიქრობთ, რომ უნდა ჩაიწეროს კონსტიტუციაში, ისე როგორც ბავშვთა საუკეთესი ინტერესი, როგორც პრინციპი, გაჩნდეს კონსტიტუციაში.

ასევე, ჩვენი იდეა იყო ევროინტეგრაციის, ევროპული კურსის რაღაც ფორმით დაფიქსირება პრეამბულაში, რომელიც საკმაოდ საკამათო თემაა და არიან ჩემთვის საკმაოდ საპატივსაცემო ადამიანები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ ეს არ არის საჭირო. თუმცა პოლიტიკური დებატები, მათ შორის კომისიის სამუშაო ჯგუფებში, რომელიც იმართება ხოლმე, მე მარწმუნებს, რომ ეს ასე არ არის და ჩანაწერი უნდა გაჩნდეს.

ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ, რომ პოლიტიკური კონტექსტი ხშირად განაპირობებს ხოლმე გარკვეული ცვლილებების შეტანას კონსტიტუციაში. სწორედ ამ კონტექსტის გათვალისწინებით მაინტერესებს თქვენი მოსაზრებები პრეზიდენტის პირდაპირი წესით არჩევის შესაძლო გაუქმების საკითხზე და მისთვის გარკვეული უფლებამოსილების შეზღუდვის შესაძლებლობაზე. ერთი მხრივ, ჯერ კიდევ 2010 წელს ვენეციის კომისიამ მოამზადა რეკომენდაციები და აღნიშნა, რომ აუცილებელია, მკვეთრად გაიმიჯნოს პრეზიდენტისა და მთავრობის კომპეტენციები. მეორე მხრივ, გვაქვს რეალობა, როცა ერთ პოლიტიკურ ძალას – ქართულ ოცნებას აქვს დაკომპლექტებული სრულად მთავრობა, ჰყავს საკონსტიტუციო უმრავლესობა. აქედან გამომდინარე, ხელისუფლების ბალანსისთვის შესაძლოა აუცილებელია პრეზიდენტის პირდაპირი გზით არჩევა და მისთვის ბევრი უფლებამოსილების შენარჩუნება. თქვენი პოზიცია როგორია ამ საკითხთან მიმართებაში, არის თუ არა უპირატესი ინტერესი არსებული კონტექსტის გათვალისწინება? თუ ფიქრობთ, რომ პოლიტიკური კონტექსტები სულ იარსებებს და ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გასწორდეს ეს საკითხი?

საკმაოდ მნიშვნელოვანი დილემაა, ზოგადად, კონტექსტის თემა. უნივერსალური მიდგომა, რომ სულ ამოვაგდოთ ან სულ გავითვალისწინოთ კონტექსტი, არ იქნება სწორი. ალბათ, უნდა გაიზომოს მეტ-ნაკლები ობიექტურობით – კონტექსტის გაუთვალისწინებლობა ან გათვალისწინება დამანგრეველი შედეგის იქნება, თუ აიტანს და თეორიულად სწორი ჩარჩო გაასწორებს შემდეგ პროცესებს?!

მოცემულ სიტუაციაში, გეთანხმებით, რომ ძალთა ბალანსი შეიძლება დაირღვეს. გარდა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია პრეზიდენტის ის ფუნქცია, რომ რამდენიმე მნიშვნელოვან თანამდებობაზე ირჩევს კანდიდატებს ან ასახელებს.

მაგალითად, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს, ხომ?

ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი იმიტომ, რომ ზუსტად ეს უწყებები უნდა იყოს დამოუკიდებლობის და ბალანსის გარანტი. მნიშვნელოვანია, რომ პირს, რომელიც ამ უწყებებს აკომპლექტებს სრულად ან ნაწილობრივ, ჰქონდეს ლეგიტიმაციის მაღალი წყარო და ნაკლები ბმა მმართველ პარტიასთან.

თუ საარჩევნო სისტემა არ შეიცვალა და სხვა რაღაცები არ გასწორდა და მარტო პრეზიდენტი გამოიშიგნა მთელი თავისი უფლებამოსილებით, თუნდაც დარჩეს მერე პირდაპირი არჩევა, ესეც იქნება იგივე დამაზიანებელი ეფექტის მქონე.

მსგავსი ნაბიჯი იქნება მესიჯი იმისა, რომ პიროვნული დაპირისპირების გამო საქართველომ შეიძლება ისეთი რესურსი გაიღოს დღეს, რომ შეცვალოს კონსტიტუცია. ეს ძალიან ცუდი პოლიტიკური მესიჯი და კონსტიტუციის კიდევ ერთხელ ინსტრუმენტალიზაციის მაგალითია. ეს იქნება მესიჯი იმისა, რომ თუ ვინმე წევს წინააღმდეგობას და აფიქსირებს საწინააღმდეგო აზრს, ის ამისთვის შეიძლება დაისაჯოს.

ანუ თქვენ ასეთი განცდა გიჩნდებათ, რომ სწორედ ამის გამო გააქტიურდა დღეს ეს საკითხი? მაგრამ ისიც ხომ ფაქტია, რომ ვენეციის კომისიის რეკომენდაციები ამ მიმართულებით ჯერ კიდევ 2010 წლიდან არსებობს?

კი, მაგრამ 2010 წლის კონტექსტი სხვა არის და დღევანდელი კონტექსტის რიტორიკა, რომელიც ჩვენ გვესმის, ძალიან მნიშვნელოვანია. სხვათა შორის, ძალიან ცუდია, როდესაც ჩვენ არ გვაქვს ხელისუფლების მიერ წარმოდგენილი კონკრეტული დოკუმენტი, თუ რა ცვლილელების პროექტი აქვთ მათ. ამას გარდა, მე სამუშაო ჯგუფში დავაფიქსირე უკმაყოფილება იმის გამო, რომ ჩვენ წავედით არასწორი გზით, როცა მუხლობრივად დავიწყეთ ყველაფრის რევიზია და არ შევჯერდით, მაგალითად, თუნდაც 5 ყველაზე მთავარ საკითხზე, რომლის გასწორებაზეც უნდა ვიმუშაოთ და რომლებზეც კომისიის შიგნით იქნებოდა ფართო კონსენსუსი.

როგორ უნდა შერჩეულიყო ეს ხუთი საკითხი?

მაგალითად, იმის ნაცვლად, რომ მუხლობრივად დაგვეწყო, ეთქვათ, რომ ყველა აქტორმა წარმოადგინეთ ხუთი მნიშვნელოვანი საკითხი თქვენთვის და მერე სტატისტიკურად დაგვეჯამებინა და ისე გამოგვეყო. უფრო დემოკრატიულია, რომ მერე ამაზე იმუშაო. ასე უნდა დეგეგმილიყო საკონსტიტუციო კომისიის მუშაობის პროცესი და არა ისე, როგორც ახლა მიდის. ამას გარდა, სასურველი იქნებოდა, რომ კომისიის შემადგენლობა ყოფილიყო მულტიდისციპლინარული ან მინიმუმ წვდომა გვქონდეს ასეთი ტიპის კვლევებზე.

ცნობილი უნგრელი კონსტიტუციონალისტი ანდრაშ შაიო თავის წიგნში “ხელისუფლების თვითშეზღუდვა” წერს, რომ “კონსტიტუცია არის შიშის შედეგი”. ანუ რაღაც საშინელება ხდება საზოგადოებაში, რომელიც საზოგადოებას აღარ უნდა, რომ განმეორდეს და როდესაც ის ახალ კონსტიტუციას წერს გარდამტეხი პერიოდის მერე, აგებს ამ კონცეფციას მთლიანად იმ ცუდზე, რომ როგორმე ის ცუდი აღარ განმეორდეს.

მგონია, რომ კონსტიტუციის წერა ძალიან მნიშვნელოვანი ისტორიული პროცესია და მას მეტად სიღრმისეული მიდგომა სჭირდება. აქ საინტერესო იქნებოდა, ჩვენ გაგვეანალიზებინა დამოუკიდებლობის 25 წელი პოლიტოლოგიური, სოციოლოგიური, კონფლიქტოლოგიური, კულტუროლოგიური თვალსაზრისით.

ელემენტარულად, კანონი როცა იწერება, მას უნდა ახლდეს ზემოქმედების შეფასება. ხოლო მიღებიდან 5-10 წლის შემდეგ ისევ იწერება ამ კანონის ზემოქმედების შეფასების დოკუმენტი, თუ რა გავლენა იქონია პრაქტიკაში. აქედან გამომდინარე, ჩვენ გვჭირდება, რომ კარგად შევისწავლოთ, როდის, როგორ იმუშავა ჩვენი კონსტიტუციის მუხლებმა. ეს ჩვენ, კომისიის წევრებს, მოგვცემდა შესაძლებლობას, კარგად ინფორმირებული დისკუსიები წარგვემართა და კარგად ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მიგვეღო. მაგრამ ეს ასე არ დაიგეგმა და ერთადერთი, რამაც შეიძლება დააკომპენსიროს ეს, არის ის, რომ ფართო კონსენსუსი სადაც არის, იმით შემოვიფარგლოთ. თუმცა ხელისუფლების გაცხადებული ამბიციაა, რომ ახლა დაიწეროს კარგი კონსტიტუცია, რომელსაც მერე აღარ დასჭირდება გადახედვა ხელახლა და აი, ამ შემჭიდროებული ვადებით, მხოლოდ იურისტების ჩართულობით, ეს შეუძლებელია.

როგორ ფიქრობთ, რატომ დაგეგმა ხელისუფლებამ ეს პროცესი სწორედ ასე? ფიქრობენ, რომ საკონსტიტუციო უმრავლესობით ასეც შეუძლიათ სასურველი ცვლილებების გატარება, თუ რასთან გვაქვს საქმე?

მე მაინც მგონია, რომ მათ აქვთ ხედვა, რა უნდა შეიცვალოს კონსტიტუციაში. ასეთი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ მათ აქვთ შეზღუდული, მაგრამ კონკრეტული ჩამონათვალი საკითხებისა, რომლებიც უნდა გასწორდეს.

ანუ საკითხი დგება ისე, რომ მოქმედი კონსტიტუციის ტექსტი, რომელიც მეტ-ნაკლებად კარგი დოკუმენტია, პირიქით, არ გაუარესდეს?

ეს საფრთხეც შეიძლება არსებობდეს.

როგორ უნდა მოხდეს ამის პრევენცია, რომ, მაგალითად, კონსტიტუციის ტექსტის გაუარესება არ მოხდეს, ვგულისხმობ თუნდაც ქორწინების კონსტიტუციით განსაზღვრას და მსგავს საკითხებს?

აქ კრიტიკულად მნიშვნელოვანი იქნება სამოქალაქო საზოგადოების პოზიციები. მიუხედავად იმისა, რომ “ქართულ ოცნებას” აქვს საკონსტიტუციო უმრავლესობა, ჩვენ არ ვცხოვრობთ ვაკუუმში და საკონსტიტუციო კომისიის ლეგიტიმაციას ცალსახად განაპირობებს ის, რომ იქ არის სამოქალაქო საზოგადოება წარმოდგენილი.