საზოგადოება

მდინარე შავი ზღვის ფსკერზე

4 აგვისტო, 2010 • 4010
მდინარე შავი ზღვის ფსკერზე

შავი ზღვის მდინარე. ფოტო: R. Flood (Stony Brook, USA), A. Aksu & R. Hiscott (Memorial, Canada)ნეტგაზეთმა ინტერვიუ ჩაწერა ბრიტანელ მკვლევარ დანიელ პარსონთან, რომელმაც კოლეგებთან ერთად შავ ზღვაში წყლისქვეშა მდინარე აღმოაჩინა. პარსონისა და მისი კოლეგების სამეცნიერო ნაშრომი ჟურნალ Geology-ის მომავალ ნომერში გამოქვეყნდება.

დანიელ პარსონი ბრიტანელი სედიმენტოლოგია (სედიმენტოლოგია სწავლობს ისეთ ბუნებრივ ელემენტებს, როგორებიცაა ქვიშა, ტალახი, თიხა და იმ პროცესებს, რომლებიც ამ ელემენტების დაგროვებას უკავშირდება) და ბრიტანეთის ლიდის უნივერსიტეტში მოღვაწეობს. შავ ზღვაში წყლისქვეშა მდინარე მან კოლეგებთან ერთად აღმოაჩინა, რომელთა შორის იზმირელი  შუკრუ ბესიკიპი იყო.

პარსონის თქმით, წყალქვეშა მდინარე ბოსფორის სრუტის თავთან მდებარეობს და შავი ზღვის ჩრდილოეთით მიედინება.

პარსონთან ინტერვიუ ნეტგაზეთმა  იმეილით ჩაწერა და  ჰკითხა შავ ზღვაში აღმოჩენილი მდინარის, სხვა ზღვისქვეშა მდინარეების და იმ ინფორმაციის შესახებ, რასაც ამ მდინარის სედიმენტები (ქვიშა, ტალახი, თიხა) ინახავენ.

ნეტგაზეთი:  რა არის წყლისქვეშა მდინარეები და როგორ ხდება მათი ფორმირება? არის თუ არა ასეთი მდინარეების წყლის შემადგელობა უფრო ცივი და მარილიანი?

დანიელ პარსონი:  წყლისქვეშა მდინარეები არის ათასობით მილის სიგრძის არხები, მათი სიღრმე და  სიგანე ასობით მეტრს შეიძლება აღწევდეს. მათ ოკეანის სიღრმეში მიაქვთ დიდი რაოდენობით ტალახი, ქვიშა, ატივნარებული მასალები, მარილი და ასე შემდეგ. თავიანთი განშტოებებით, ზემოდან ისინი ძალიან ჰგვანან მდინარეებს. ისინი ქმნიან დედამიწის ოკეანეების მთავარ წყლისქვეშა არხებს. არხების მსგავსი სისტემები ნაპოვნია ინდუსის, ამაზონის, მისისიპის ზღვიურ შესართავებში. ამ  მდინარეების ფსკერის კონტინენტურ შელფზე დაგროვილი ნალექები დიდი რაოდენობით ჩაედინება ზღვაში…ამ მასალამ ასევე შეიძლება  წყალქვეშა ფერდის ფორმირება განახორციელოს. თვით არხები კი იქმნება ზღვის ფსკერზე ამ ნარჩენების შემცველი წყლის გადინებით (ამის მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ წყალი დიდი რაოდენობით ტალახს ან მარილს შეიცავს)…

ნეტგაზეთი: რა განაპირობებს მათ გადინებას? 

დანიელ პარსონი:  გადინებას განაპირობებს მიზიდულობის ძალა, რომელიც წყალში მარილისა და ნალექების დიდი რაოდენობით შეიძლება იყოს განპირობებული. ეს ხმელეთზე თოვლის ზვავს შეიძლება შევადაროთ.

ნეტგაზეთი: კიდევ რა კუთხით შეიძლება ზღვისქვეშა მდინარეების შესწავლა?

დანიელ პარსონი:  აქამდე ცნობილ კვლევებზე დაყრდნობით, ზღვისქვეშა მდინარეები ისევე მუშაობენ, როგორც ხმელეთის მდინარეები: ისევე აგროვებენ ტალახს და ქვიშას და ასე შემდეგ. ბოლო ლაბორატორიულმა კვლევებმა აჩვენეს, რომ ეს შეიძლება არ შეესაბამებოდეს სიმართლეს. კვლევის შედეგებმა აჩვენეს, რომ ნაკადები შეიძლება სპირალისებურად დაიკლაკნოს მდინარის სათავის საპირისპირო მიმართულებით. ჩვენ ამ არხების ფორმები, მათი ცვლილებები და შენაკადები  გავზომეთ.  წყალქვეშა ნავზე მიმაგრებული იყო მოწყობილობა, რომელიც ამ მონაცემებს ზომავდა. ამ  ნავს აქვს კამერა, რომელიც არხებში დინებების შესახებ დეტალურ ინფორმაციებს გვაწვდის. ეს მონაცემები საშუალებას გვაძლევს, უკეთ გავიგოთ ამ არხების  და მათში დაგროვილი ნალექების წარმომავლობა.  უფრო დეტალური ინფორმაციის მოპოვება ხელს შეუწყობს ნავთობისა და გაზის მოპოვებას, ერთი ასეთი ჭაბურღილის ფასი შეიძლება  100 მილიონი ამერიკული დოლარი იყოს.

ნეტგაზეთი: ზღვისქვეშა მდინარეები სხვა ოკეანეებშიცაა თუ მხოლოდ შავ ზღვაში?

დანიელ პარსონი:   როცა ზღვის დონე დაბლა იწევს, ყველა ოკეანისქვეშა მდინარე აქტიურდება. ამ დროს ყველა მდინარე კონტინენტურ შელფს ეხება. დღესდღეობით ყველა ზღვისქვეშა მდინარეს დაბალი აქტივობა აქვს, ან საერთოდ არ მოქმედებს. შავი ზღვისქვეშა მდინარის უნიკალურობა კი იმაში მდგომარეობს, რომ მან მოქმედება მას შემდეგ დაიწყო, რაც ზღვის დონემ დაიწია და წყალი ბოსფორის სრუტეში გადავიდა,  ამ ნივთიერებების შემცველი მდინარე კი შავ ზღვაში ჩავიდა. (მხედველობაში აქვს მსოფლიო ოკეანის ზედაპირის დონის ცვალებადობა დედამიწის გეოლოგიური ისტორიის განმავლობაში)

ნეტგაზეთი:  მართალია თუ არა, რომ ისინი ხელს შეუწყობენ იშვიათი ეკოსისტემების ფორმირებას ოკეანის ქვეშ?

დანიელ პარსონი:   ნაკადები შეიცავს სიცოცხლის ნიშანწყალს, ასევე მათ შეაქვთ ზღვის სიღრმეში   ნახშირორჟანგი და ჟანგბადი.  მათ შესაძლებელია საკვები მოიაწოდონ გარკვეულ ჰაბიტატებს, მაგრამ ამის თქმა ჯერჯერობით ცოტა ნაადრევია.  

ნეტგაზეთი:  რატომ არის მნიშვნელოვანი ამ არხების შესწავლა? ზემოქმედებენ თუ არა ისინი დიდ წყალქვეშა დინებებზე და მოქმედებენ თუ არა ოკეანეებსა და ზღვებში წყლის განაწილებაზე?

დანიელ პარსონი:   სედიმენტები (ნალექები), რომლებიც ზღვის ფსკერზე არიან დაგროვებულნი და ამ არხების საშუალებით გაიტანება, ახდენენ გავლენას დედამიწის გლობალურ სედიმენტაციაზე. ეს კი  შეიცავს ინფორმაციას გარემოს ცვლილების, დიდი მიწისძვრების, ტექტონიკური რყევების შესახებ და ნახშირწყალბადის უდიდეს რეზერვუარებს წარმოადგენენ. ზღვისქვეშა მდინარეები დიდ გავლენას არ ახდენენ  ოკეანურ დინებებზე.

ნეტგაზეთი:  პირველად როდის აღმოაჩინეს ზღვისქვეშა მდინარეები?

დანიელ პარსონი:   მათ შესახებ არაფერი იყო ცნობილი 1970-იან წლებამდე. მას შემდეგ,  რაც დიდი სონარული ტექნიკა გაჩნდა,  მეცნიერებს მდინარეებზე დაკვირვების საშუალება მისცა. 1980 წელს ამაზონისა და ბენგალის სრუტის კვლევა დაიწყეს საერთაშორისო ბურღვის საშუალებით. საერთოდ კი უნდა ითქვას, რომ ახლა ჩვენ უფრო მეტი ვიცით მარისის ზედაპირის შესახებ, ვიდრე   ოკეანის ფსკერის შესახებ.

ნეტგაზეთი:  რა ზომის არიან ეს მდინარეები? როგორია მათი სიღრმე? ასევე, როგორია შავ ზღვაში აღმოჩენილი მდინარის მონაცემები?

დანიელ პარსონი:    მათი საშუალო სიგრძეა 4000 კილომტრი, ნაპირის სიმაღლე 800 მეტრია, სიგანე შეიძლება იყოს რამდენიმე კილომეტრი.

შავ ზღვაში აღმოჩენილი არხი შედარებით პატარაა – სიფართე (სიგანე) ერთ კილომეტრს აღწევს, 25 მეტრია სიღრმით და 60 კილომეტრია სიგრძით. ბოლოს ის მთავრდება კლდოვანი ციცაბო კალთით.

ფოტო:  Rick Hiscott and Ali Aksu from Memorial University, Newfoundland
ფოტო: Rick Hiscott and Ali Aksu from Memorial University, Newfoundland

მასალების გადაბეჭდვის წესი